Απόψεις - Άρθρα - Σχόλια

Άρθρο του Ανδρέα Νανάκη Μητροπολίτη Αρκαλοχωρίου, Καστελλίου και Βιάννου

Καθηγητή Θεολογικής Σχολής Θεσσαλονίκης

Οι ευρωπαϊκοί χάρτες στις αίθουσες διδασκαλίας του ιστορικού  τμήματος της Φιλοσοφικής Σχολής Θεσσαλονίκης δημιουργούσαν ερωτήματα, όχι βέβαια μόνο στο γράφοντα. Οι καθηγητές Ι. Χασιώτης των μεσαιωνικών χρόνων και Ι. Τουλουμάκος της αρχαίας ιστορίας συνήθιζαν να κρεμούν χάρτες για το εποπτικότερο, το αποτελεσματικότερο και το παραστατικότερο της διδασκαλίας. Ο Τουλουμάκος μάλιστα μας παρότρυνε και αγοράζαμε ειδικά φυλλάδια - χάρτες. Τους μελετούσαμε και εξεταζόμαστε για να εμπεδώνομε καλύτερα τα ιστορικά δρώμενα. Όμως, στο γράφοντα και όχι μόνο, οι χάρτες και το μάθημα της ιστορίας στα ακαδημαϊκά έδρανα, δημιουργούσαν εύλογα ερωτηματικά. Η Ευρώπη έφτασε στον 20^ό αιώνα (οι χάρτες απλώνονταν περί το 1980) διαβαίνοντας ποικίλα σχήματα, κοινωνικά, πνευματικά, πολιτιστικά, οικονομικά,  

Άρθρο Του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου δάσκαλου - συγγραφέα

ΓΕΝΙΚΑ: Συχνά ακούμε τελευταία αναφορές στα ΜΜΕ για τους Κόπτες της Αιγύπτου, τις διώξεις που υφίστανται εκ μέρος φονταμενταλιστών ισλαμιστών, τον πρόσφατο θάνατο του Πατριάρχη τους Σενούντα. Κι ενώ πυραμίδες και μιναρέδες είναι τα σύμβολα που παραπέμπουν στο ένδοξο παρελθόν και το σημερινό παρόν της Αιγύπτου, υπάρχει και μια άλλη Αίγυπτος για αιώνες λησμονημένη από την ιστορία, την επιστημονική έρευνα, τη γνώση των πολλών. Πρόκειται για τους Κόπτες και την Κοπτική Ορθόδοξη Εκκλησία, την αρχέγονη Εκκλησία της Αιγύπτου που ζει στενάζοντας σ’ ένα ισλαμικό περιβάλλον, αποτελούμενη από το 12% του πληθυσμού της χώρας.

Η ονομασία «Κόπτες» προέρχεται από την ελληνική ονομασία «Αίγυπτος», που με τη σειρά της είχε προέλθει από το αρχαίο αιγυπτιακό «Ha-Ka-Ptah», δηλαδή «Οίκος του Ptah». Η ελληνική ονομασία παραφθάρηκε σε «Copt». Οι κόπτες χαρακτήριζαν τους ελληνορθόδοξους με το όνομα «Μελχίτες» («βασιλικοί») από την αραμαϊκή λέξη “melk= βασιλεύς”. Κοινότητα εν διωγμώ, οι Αιγύπτιοι Κόπτες είναι η μεγαλύτερη χριστιανική εκκλησία και η μεγαλύτερη θρησκευτική μειονότητα στη Μέση Ανατολή. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία αποτελούν το 10% του πληθυσμού των 83 εκατ. Αιγυπτίων. Άλλες, ανεξάρτητες πηγές, ανεβάζουν το ποσοστό σε 23%. Παρά τη συνταγματικά κατοχυρωμένη θρησκευτική ελευθερία, οι Κόπτες υποφέρουν από διακρίσεις στην εκπαίδευση, τη λατρεία και την πολιτική εκπροσώπηση. Η κοινότητα νιώθει αποκλεισμό και ανασφάλεια.

Σύμφωνα με έκθεση της οργάνωσης Human Rights Watch,»ενώ ο προσηλυτισμός στο Ισλάμ γίνεται χωρίς καμία δυσκολία στην Αίγυπτο, οι μουσουλμάνοι που ασπάζονται τον χριστιανισμό αντιμετωπίζουν σοβαρές παραβιάσεις των πολιτικών κι ανθρωπίνων δικαιωμάτων τους (...) συναντούν εμπόδια και περιορισμούς για την οικοδόμηση νέων ναών, για την έκδοση δελτίων ταυτότητας, πέφτουν συχνά θύματα αυθαιρέτων συλλήψεων και επιθέσεων μισαλλοδοξίας. Ακόμη και για την παραμικρή επισκευή σε χριστιανικό ναό χρειάζεται η έγκριση του προέδρου της Αιγύπτου!». Οι Κόπτες άρχισαν να περιθωριοποιούνται μετά το 1950 και το πραξικόπημα του Νάσερ, όταν κατασχέθηκε το μεγαλύτερο μέρος γης και εκκλησιαστικής περιουσίας που ανήκε σε Κόπτες, με αποτέλεσμα πολλοί να μεταναστεύσουν στην Αυστραλία, Αμερική και Ευρώπη.

ΟΙ ΚΟΠΤΕΣ ΣΤΟ ΔΙΑΒΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ: Η Εκκλησία της Αιγύπτου ιδρύθηκε περί το 60 μ.Χ., με βάση τις διδασκαλίες του Ευαγγελιστή Μάρκου. Ο Μάρκος θανατώθηκε ενώ σερνόταν στους δρόμους της Αλεξάνδρειας από τον ειδωλολατρικό όχλο, και θάφτηκε σε κοντινό χωριό. Το έτος 828, Ενετοί έμποροι άρπαξαν τα λείψανά του, κρυμμένα ανάμεσα σε κομμάτια χοιρινού κρέατος (!) στη Βενετία. Οι Κόπτες Χριστιανοί είχαν ενσωματώσει παραδόσεις της αιγυπτιακής θρησκείας και στοιχεία ελληνικής παράδοσης και γραμματείας, μιας και η Αίγυπτος από το 332 π.Χ., που κατακτήθηκε από τον Μεγάλο Αλέξανδρο, και μέχρι τα χρόνια της Κλεοπάτρας ήταν ελληνιστικό βασίλειο (Πτολεμαίοι). Η μετάβαση των Κοπτών στον Χριστιανισμό διευκολύνθηκε από το γεγονός ότι η πίστη στη μετά θάνατο ζωή, υπήρξε και πίστη της αρχαίας αιγυπτιακής θρησκείας, ενώ η πίστη των Αιγυπτίων στη διττή (θεού και ανθρώπου) φύση του Όσιρη, καθώς και στην ιερή τριάδα των θεών Όσιρη, Ίσιδας και Ώρου μαρτυρούν και άλλα κοινά στοιχεία. Έτσι, οι Κόπτες ασπάστηκαν εύκολα τη νέα θρησκεία, παρότι αυτή τελούσε υπό απαγόρευση μέχρι και το 313 μ.Χ. (Διάταγμα Μεδιολάνου).

Τα πράγματα άλλαξαν μετά την ίδρυση της Κωνσταντινούπολης. Με την ίδρυση της Νέας Ρώμης, η Αλεξάνδρεια έχασε την πρωτοκαθεδρία της Ανατολής. Έτσι, κάθε παράλογη αύξηση των φόρων από την κεντρική εξουσία, από την περίοδο του Θεοδοσίου και μετά, επέτεινε τη φτώχεια και τη δυστυχία των Αιγυπτίων, αλλά και την αντιπάθεια προς την κεντρική εξουσία. Η 4η Οικουμενική Σύνοδος στη Χαλκηδόνα (451) υπήρξε η απαρχή των δεινών για τον αιγυπτιακό χριστιανισμό. Από τα σχολεία γνωρίζουμε πως οι Κόπτες είναι μονοφυσίτες χριστιανοί, πως αποκήρυξαν τους κανόνες της 4ης Οικουμενικής επειδή διατύπωσε όρους ενάντια στον μονοφυσιτισμό, πως εγκατέλειψαν την ορθόδοξη πίστη, με αποτέλεσμα τη διακοπή της εκκλησιαστικής κοινωνίας και τη χαλάρωση των δεσμών με το βυζαντινό κράτος που έφερε την κατάκτησή τους από το Ισλάμ.

Ο μονοφυσιτισμός διδάσκει την απορρόφηση της ανθρώπινης φύσης του Χριστού από τη θεία κατά την υποστατική ένωση. Για να αντιμετωπιστεί η δοξασία του αυτή, με την οποία μπορούσε να αμφισβητηθεί η ανθρώπινη παρουσία του Χριστού στον κόσμο, συνεκλήθη η Σύνοδος στη Χαλκηδόνα της Μ. Ασίας. Εκεί κυριάρχησε ο άξονας Ρώμης-Κωνσταντινούπολης εις βάρος της Αλεξάνδρειας που είχε παρεκκλίνει από την ορθή πίστη. Οι Αιγύπτιοι πιστοί, με αρχηγούς επισκόπους και μοναχούς που διαφωνούσαν με το Ορθόδοξο ∆όγμα της Εκκλησίας υπέβαλαν τα αιτήματά τους στην οικουμενική Σύνοδο της Χαλκηδόνας. Το λάθος των Κοπτών ήταν ότι τα λαϊκά και δίκαια αιτήματα της επαρχίας τους δεν τα ξεχώρισαν από τις θεολογικές συζητήσεις. Μπλέχτηκαν στο «Χριστολογικό Πρόβλημα», χρησιμοποιώντας υβριστικά και ανατρεπτικά συνθήματα, ενώ δεν απέφυγαν τις συγκρούσεις. Τελικά η Σύνοδος χαρακτήρισε «αιρετικούς» τους ηγέτες τους και η πολιτεία διέταξε μέτρα εναντίον τους.

Αλλά η Αυτοκρατορική Αυλή έκανε το ασυγχώρητο λάθος να αδιαφορήσει για τα δίκαια αιτήματα του λαού της Αιγύπτου και της γειτονικής Συρίας. Υποβαθμίστηκαν «αναφορές» απεσταλμένων στις περιοχές αυτές, που περιέγραφαν άθλιες συνθήκες διαβίωσης. Οι αποφάσεις της Χαλκηδόνας δεν έγιναν αποδεκτές από τον κλήρο και τον λαό της Αλεξανδρείας. Η αντιπαράθεση με την εξουσία και η αποκοπή της Αλεξάνδρειας από την εκκλησιαστική κοινωνία οδήγησαν την Αίγυπτο στην αραβική, μουσουλμανική ηγεμονία. Ακόμη ελαττώθηκε ο πληθυσμός του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας και οι Αιγύπτιοι Κόπτες χωρίστηκαν από τους Έλληνες Ορθοδόξους.

Στα μέσα του Η' αιώνα, αποκομμένοι και αβοήθητοι, οι Κόπτες, καταδιώχθηκαν από τον εμίρη Χαβίζ, που εξισλάμισε βίαια πολλούς απ' αυτούς. Στα μέσα του Θ' αιώνα νέος διωγμός ξέσπασε εναντίον Ορθοδόξων και Κοπτών, όταν μουσουλμάνοι σκότωσαν πολλούς Χριστιανούς, κατέστρεψαν εκκλησίες και ανάγκασαν πολλούς να εξισλαμιστούν. Από τον Ι' αι. άρχισαν να εκλέγονται αραβόφωνοι πατριάρχες. Το 933 πρώτος αραβόφωνος Πατριάρχης έγινε ο Ευτύχιος. Το 1015 ο ηγεμόνας Χακήμ διέταξε εξοντωτικό διωγμό εναντίον των Χριστιανών. Τότε δολοφονήθηκε ο Πατριάρχης Διονύσιος, πολλοί Χριστιανοί αναγκάστηκαν με τη βία να εξισλαμιστούν, ενώ καταστράφηκαν χιλιάδες εκκλησίες.

ΟΙ ΚΟΠΤΕΣ ΣΗΜΕΡΑ ΚΑΙ ΕΜΕΙΣ: Οι Κόπτες, ως μονοφυσίτες, αρχικά κυνηγήθηκαν από τους Βυζαντινούς και κατόπιν από Άραβες και Τούρκους. Σήμερα μιλούν αραβικά αλλά γράφουν με το ελληνικό - κοπτικό αλφάβητο. Στις μέρες μας υπάρχουν στην Αίγυπτο τουλάχιστον 10 εκατομμύρια Κόπτες Χριστιανοί και 2 εκατομμύρια άλλοι χριστιανοί. Οι θρησκευτικές αντιλήψεις των Κοπτών αναμίχθηκαν με ποικίλες δοξασίες, απομακρυνόμενες σε αρκετά σημεία από την ορθόδοξη χριστιανική πίστη. Με την εύρεση των αρχαίων κοπτικών κειμένων του Nag Hammadi της Αιγύπτου (12/1945) καταδείχθηκε η επίδραση θεοσοφικών αντιλήψεων των Γνωστικών σε Κόπτες της εποχής.

Σήμερα στην Ελλάδα ζουν 3-4.000 Αιγύπτιοι Κόπτες. Η Σαρακοστή των Κοπτών διαρκεί 55 ημέρες. Η νηστεία αρχίζει μια εβδομάδα νωρίτερα και ολοκληρώνεται μια εβδομάδα αργότερα. Έχοντας μάθει να ζουν στην έρημο, ακολουθούν ασκητικό τρόπο ζωής. Γι’ αυτό κράτησαν τη μεγάλη διάρκεια στις λειτουργίες και τις πολλές ώρες νηστείας. Η αποχή από τροφή και νερό διαρκεί μέχρι τη δύση του ήλιου. Οι κοπτικοί ύμνοι έχουν έντονα στοιχεία χαρμολύπης και παραπέμπουν στους βυζαντινούς ύμνους και τη φαραωνική παράδοση.

Αγαπητοί μου πατέρες και αδελφοί, παιδιά μου εν Κυρίω αγαπημένα.«Δεύτε ψυχικαίς αγκάλαις το αειπάρθενον σώμα βαστάσωμεν...»

Με αυτά τα γεμάτα τρυφερότητα και πίστη λόγια, μας καλεί ο Άγιος  Ιωάννης ο Δαμασκηνός να τιμήσουμε τη σημερινή ημέρα. Μια ημέρα, όμως, που κρύβει κάτι το παράδοξο και κάτι το αντιφατικό.

-  Εορτάζουμε έναν θάνατο!- Πανηγυρίζουμε για μία απώλεια!- Δοξολογούμε τον Θεό για μία αναχώρηση από τα εγκόσμια!

Και μάλιστα, την αναχώρηση ενός προσώπου αγαπητού, του πλέον αγαπητού αλλά και του πλέον αγνού της ανθρώπινης ιστορίας: Του προσώπου της Υπεραγίας Θεοτόκου, της κατά σάρκα Μητέρας του Χριστού μας.

Σαν σήμερα, η ανθρωπότητα ορφάνεψε και στερήθηκε την ορατή γέφυρα,  

Εξυπηρετεί αφάνταστα ώστε να μην ξαναβρεθεί η Χώρα μας στην οικονομική δυσπραγία του σήμερα. Είναι τεράστιο το εθνικό κόστος της Δωρεάν Παιδείας. Ξεζουμίζει οικονομικά τα νοικοκυριά. Στρέφει τη νεολαία στα γράμματα, εγκαταλείποντας την γεωργία και την κτηνοτροφία (μια τουρκική παροιμία λέει: benağa, senağa, ineğikimsağa, δηλ. εγώ αγάς, εσύ αγάς, την αγελάδα ποιός θα την αρμέξει;). Μπάζει τους νέους στα Πανεπιστήμια και τους βγάζει όλους ανεξαιρέτως με πτυχίο. Τελικά, ως Χώρα είναι περισσότερο επονοίδιστο να έχεις ανέργους πτυχιούχους ΑΕΙ παρά ανέργους του Δημοτικού Σχολείου.

Γι’ αυτό, καλώς ήρθες νέα Γραμματική με τα 5 φωνήεντα!

Τέλος στους γραμματικούς κανόνες, τέλος στο Συντακτικό, τέλος στο Ετυμολογικό.

Τι χρειάζεται να κατανοούν τα ελληνόπουλα την ποίηση του Ελύτη, ή τα κείμενα, θεός φυλάξοι, του Παπαδιαμάντη; Για αρχαία κείμενα και μεσαιωνική γραμματολογία, ούτε λόγος να γίνεται! Όσο πιο λίγα γνωρίζουν τα νέα παιδιά μας, τόσο λιγότερες απαιτήσεις θα έχουν. Σκάστε, λοιπόν, αγράμματα όντα, και μη μιλάτε! Φθηνό εργατικό δυναμικό, θα είστε, χωρίς πολλές πολλές απαιτήσεις.

Και μην αρχίσει κανένας να φλυαρεί "τι θα γίνει το Έθνος μας" και παρόμοια δακρύβρεχτα. Δεν χανόμαστε εμείς! Τα πλουσιόπαιδα θα συνεχίσουν να εγγράφονται στα Κολλέγια και θα συγκροτούν την ελίτ του αύριο. Μια μικρή αριστοκρατία του πνεύματος, όση χρειάζεται η Χώρα.

Για το πόπολο τι να νοιαζόμαστε τώρα;

Ήταν κάποτε ένας χαζός Έλληνας, Σεφέρη τον έλεγαν, που έγραφε, ο αφελής:

"...γιατί όλα γίνονται στην Ελλάδα σα να μας κινεί ένα θανάσιμο μίσος για τη λαλιά μας. Το κακό είναι τόσο μεγάλο, που μόνο σαν ένα φαινόμενο ομαδικής ψυχοπάθειας θα μπορούσε να εξηγηθεί. Ίσως οι απωθήσεις που προκάλεσε μια δασκαλοκρατία πολλών αιώνων, έπρεπε να καταλήξουν στις σημερινές μας νευρώσεις. Στα χρόνια μας το ζήτημα δεν είναι πια αν θα γράφουμε καθαρεύουσα ή δημοτική. Το τραγικό ζήτημα είναι αν θα γράφουμε ή όχι ελληνικά ή ένα οποιοδήποτε ελληνόμορφο εσπεράντο. Δυστυχώς όλα γίνονται σα να προτιμούμε το εσπεράντο, σα να θέλουμε να ξεκάνουμε με όλα τα μέσα τη γλώσσα μας" (Δοκιμές, ΑΔ Τόμος, σελ. 321).

Και παρακάτω: "Ο Θεός μας χάρισε μια γλώσσα ζωντανή, εύρωστη, πεισματάρα και χαριτωμένη, που αντέχει ακόμα, μολονότι έχουμε εξαπολύσει όλα τα θεριά για να τη φάνε. Έφαγαν όσο μπόρεσαν, αλλά, απομένει μαγιά, που λιγοστεύει και δεν μένει πια καιρός για να μένουμε αμέριμνοι... Αν συνεχίσουμε τον ίδιο δρόμο, αν αφεθούμε μοιρολατρικά στη δύναμη των πραγμάτων, θα βρεθούμε στο τέλος μπροστά σε μια γλώσσα εξευτελισμένη, πολύσπερμη και ασπόνδυλη" (Δοκιμές, ΒΔ Τόμος, σελ.173,179,303).

Σιγά μωρέ, ποιός θα μπορεί να τον διαβάσει κι αυτόν, σε λίγα χρόνια;

«Πληρώνω για όσους, καθώς εγώ, δεν έβλεπαν κανένα ιδανικό στη ζωή κι ένιωθαν όλους να τους κοροϊδεύουν. Φεύγω από ένα κόσμο φαρισαϊκό που μόνο άγχος με γέμιζε και ούτε μια φορά δεν άνοιξε την αγκαλιά του να με ζεστάνει. Δεν αντέχω άλλο την ζωή. Αγαπώ τον θάνατο».

Αυτά τα λόγια έγραφε σ’ ένα απλό χαρτί λίγο πριν αυτοκτονήσει ένας νέος 25 ετών. Ύστερα ανέβηκε στον 7^οόροφο της πολυκατοικίας που έμενε και ρίφθηκε στο κενό. Ο θάνατός του ήταν ακαριαίος. Ένας νέος με τόσες προοπτικές έθεσε τέρμα στην ζωή του μ’ αυτό τον ατιμωτικό θάνατο.

Αλματωδώς αυξάνονται και στον τόπο μας οι αυτοκτονίες νέων και ηλικιωμένων. Άνθρωποι κάθε τάξεως, μορφώσεως, ηλικίας, ιδεολογίας οδηγούνται για πολλούς λόγους  

Η Παναγία είναι η κατά Χάρη Μητέρα μας! Αυτό που είπε ο Κύριός μας από τον Σταυρό για την Μητέρα Του στον αγαπημένο μαθητή τον Ιωάννη «ιδού η μήτηρ σου», το λέει κατ΄ επέκταση σε όλους τους Χριστιανούς, σε όλους εμάς . Ο Κύριος μας δίνει την Μητέρα Του και για δική μας Μητέρα . Αυτό είναι μία «διαθήκη» σε μας , που την έγραψε ο Χριστός μας πάνω στον αιματοβαμμένο Του Σταυρό.

Η προσευχή της Παναγίας έχει μεγάλη παρρησία στο Θεό. Και ποτέ δεν πρέπει να απουσιάζει από την προσευχή μας η Παναγία . Όπως ο Χριστός για να κατεβεί  

Άρθρο του μητροπολίτη Αλεξανδρουπόλεως 

(οι θεολόγοι να μην ανακατευόμαστε εκεί που δεν μας σπέρνουν) 

Αν η Αγ. Γραφή ήταν επιστημονικό βιβλίο θα έπρεπε να κλείσουν όλα τα Πανεπιστήμια του κόσμου. Οι επιστήμες με παρατήρηση και πείραμα εξετάζουν το επιστητό. Στοχεύουν στο να μας αποκαλύψουν βασικά τον τρόπο με τον οποίο δημιουργήθηκαν όσα μας περιβάλουν ώστε έπειτα να βρούμε την σχέση που έχουν μαζύ μας.

Ο Μ.Βασίλειος αναφέρει: «Οὐ γὰρ ἐλαττοῦται ἡ ἐπὶ τοῖς μεγίστοις ἔκπληξις, ἐπειδὰν ὁ τρόπος καθ’ ὃν γίνεταί τι τῶν παραδόξων ἐξευρεθῇ·εἰ δὲ μὴ ἀλλὰ τό γε ἁπλοῦν τῆς πίστεως ἰσχυρότερον ἔστω τῶν λογικῶν ἀποδείξεων». (Εἰς τὴν Ἑξαήμερον PG 29, 25 A)

Εδώ εγείρεται το ερώτημα· η Αγ. Γραφή δεν μας αποκαλύπτει τον τρόπο της δημιουργίας των όντων;  

Στον πανηγυρίζοντα γραφικό Ναό των Αλυκών χοροστάτησε ο Σεβ. Μητροπολίτης Δημητριάδος κ. Ιγνάτιος, κατά τον Μέγα Πανηγυρικό Εσπερινό της εορτής του Προφήτου Ηλιού του Θεσβίτου, στον οποίο συμμετείχε πλήθος πιστών. 

Στην ομιλία του ο κ. Ιγνάτιος, παίρνοντας αφορμή από τα θαύματα του Προφήτη, μίλησε για το «θαύμα του μοιράσματος και της αλληλοβοήθειας που ζούμε στην εποχή της κρίσεως και κρατά ζωντανό το έργο της Τοπικής μας Εκκλησίας. Είναι όντως και αυτό ένα θαύμα που οφείλεται στην δική σας αγάπη, στην αγάπη των εθελοντών, στην αγάπη όλων των ανθρώπων που, είτε ως πιστοί εκκλησιαζόμενοι, ακόμη και μη εκκλησιαζόμενοι,
- το λέω αυτό με συγκίνηση, γιατί πλέον οι πάντες σήμερα εμπιστεύονται την Εκκλησία, ακόμη και αυτοί που πολλές φορές στάθηκαν απέναντι της, σήμερα καταλαβαίνουν ότι το έργο είναι σπουδαίο και μεγάλο - συνδράμουν και συντρέχουν όπως μπορούν…»

Ο Μεσσηνίας Χρυσόστομος , με απόφαση της Συνόδου, θα μεταβεί –όπως έγινε γνωστό από την ιστοσελίδα amen.gr-στην Κορέα τέλος Οκτωβρίου αρχές Νοεμβρίου σε συνεδρίαση του ΠΣΕ ως εκπρόσωπος της Εκκλησίας της Ελλάδος. Υπενθυμίζουμε ότι ο Μεσσηνίας είχε παραιτηθεί από την εκπροσώπηση της Εκκλησίας της Ελλάδος στους Διαλόγους και στο ΠΣΕ και η παραίτησή του είχε γίνει αποδεκτή από τη Σύνοδο.

Άγνωστο πώς επανήλθε ο μητροπολίτης Μεσσηνίας.

Και όπως διαβάζουμε στο thriskeftika.blogspot.gr: «Να θυμίσουμε ότι ακόμη εκκρεμεί η απάντηση της Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος στην επιστολή του Πατριάρχη Βαρθολομαίου με την οποία ζητούνταν η λήψη μέτρων εναντίον όσων αμφισβητούν τις οικουμενιστικές του δράσεις.

Εν τω μεταξύ, έχουν μεσολαβήσει εκ του σύνεγγυς συναντήσεις ουκ ολίγων Ιεραρχών και του Αρχιεπισκόπου με τον Πατριάρχη