Πατριαρχεία

Ζωντανός κάηκε ένας άνδρας από οργισμένο πλήθος χριστιανών καθώς τον πέρασαν για μουσουλμάνο. Το οργισμένο πλήθος είχε βγει στους δρόμου της πόλης Καντούνα της βόρειας Νιγηρίας μετά την επίθεση αυτοκτονίας με παγιδευμένο αυτοκίνητο με στόχο καθολική εκκλησία με 3 νεκρούς.

Σύμφωνα με δημοσιογραφικές πληροφορίες το πλήθος των χριστιανών ήταν οπλισμένο με μαχαίρια και ρόπαλα και επιτίθετο σε όσους θεωρούσε ότι είναι μουσουλμάνοι. Έτσι ως αντίποινα για την επίθεση αυτοκτονίας πέρασαν τον άτυχο άνδρα για μουσουλμάνο και τον έκαψαν ζωντανό χρησιμοποιώντας βενζίνης από μοτοσικλέτα ενώ προηγούμενος είχαν πετάξει τον οδηγό της κάτω.

Ένας αξιωματούχος των σωστικών συνεργείων επιβεβαίωσε το θάνατο του οδηγού της μοτοσικλέτας, σημειώνοντας ότι τα μέλη των σωστικών συνεργείων δεν κατάφεραν να τον σώσουν επειδή οι επιτιθέμενοι ήταν πάρα πολύ βίαιοι ενώ δήλωσε ότι επίθεση δέχθηκε από το οργισμένο πλήθος και ένα όχημα των σωστικών συνεργείων.

"Υπάρχουν τουλάχιστον τρεις επιβεβαιωμένοι θάνατοι" από την έκρηξη κοντά στην εκκλησία, η οποία σημειώθηκε κατά τη διάρκεια της λειτουργίας, είχε δηλώσει λίγο νωρίτερα άλλος αξιωματούχος των σωστικών συνεργείων.

Ο ίδιος είχε διευκρινίσει ότι ο δράστης της επίθεσης βρίσκεται μεταξύ των νεκρών και ότι υπάρχουν πολλοί τραυματίες.

Σύμφωνα με τον αξιωματούχο αυτό, ο καμικάζι προσπάθησε να ρίξει το παγιδευμένο με εκρηκτικά αυτοκίνητο που οδηγούσε στο εσωτερικό της εκκλησίας, αλλά φαίνεται ότι προσέκρουσε σε κάποιο εμπόδιο. 

Την 25η Οκτωβρίου ε.ε. η ΑΘΜ ο Πάπας και Πατριάρχης Αλεξανδρείας και πάσης Αφρικής κ.κ.Θεόδωρος Β, συνοδευόμενος από τον Σεβ.Μητροπολίτη Κεντρώας Αφρικής κ.Νικηφόρο και τον Θεοφιλ.Επίσκοπο Κατάγκας κ.Μελέτιο, επισκέφθηκε την Γερουσία της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κογκό, όπου έγινε εγκάρδια δεκτός από τον Εξοχ.Πρόεδρο κ. Kengo Wandondo. Ακολούθως απηύθυνε τον παρακάτω χαιρετισμό στην ολομέλεια της Γερουσίας:

«Τιμά ιδιαιτέρως τόσο το πρόσωπο μου, όσο και το Ορθόδοξο Πατριαρχείο Αλεξανδρείας και πάσης Αφρικής η πρόσκληση σας να απευθύνω χαιρετισμό στο ανώτερο νομοθετικό όργανο της μεγαλύτερης χώρας της Αφρικής. Και αποτελεί πράγματι προνόμιο ξεχωριστό για τον πνευματικό ηγέτη της Ορθοδοξίας στην Αφρική να απευθύνεται σε όλους εσάς που με σοφία και λογική ρυθμίζετε τη λειτουργία της καρδιάς της αφρικανικής ηπείρου, του Κογκό.

             Ως αντίδωρο αγάπης επιτρέψτε μου να μοιραστώ μαζί σας τη μαρτυρία της πολυετούς ιεραποστολικής μου διακονίας. Τόσο κατά τη διάρκεια της ποιμαντικής μου διακονίας στις Ιερές Μητροπόλεις του Καμερούν και του Ζιμπάμπουε, όσο και κατά τη διαρρεύσασα οκταετία της Πατριαρχικής μου διακονίας σε ολόκληρη την Αφρική, έρχομαι σε καθημερινή επαφή με τον Αφρικανό άνθρωπο και τα προβλήματα του.

            Νυχθημερόν συντονίζω τη δράση των ιεραποστολικών μας κλιμακίων προκειμένου να γίνει πράξη η χριστιανική αγάπη, όπως πριν δύο χιλιετίες τη δίδαξε και την ενσάρκωσε ο Προστάτης του Πατριαρχείου μας, ο Άγιος Μάρκος. Δίδοντας ασφαλώς προτεραιότητα στο κηρυκτικό και κατηχητικό έργο η Εκκλησία μας διαρκώς αναπτύσσει, μέσω των εκκλησιαστικών Επαρχιών της στην αφρικανική ήπειρο, ένα δίκτυο φιλανθρωπικής δραστηριότητας προς τους έχοντες μεγάλη ανάγκη χωρίς θρησκευτική ή άλλη διάκριση.

            Η ένζηλη αυτή δραστηριότητα αναπτύσσεται σε δύο βασικούς άξονες, με πρώτο την εξασφάλιση υγειονομικής φροντίδας και ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης. Τα ιεραποστολικά μας πληρώματα συστήνουν νοσοκομεία, κλινικές, κέντρα υγείας, ιατρεία. Ανοίγουν πηγάδια για να εξασφαλιστεί η πρόσβαση σε καθαρό πόσιμο νερό. Εφοδιάζουν τις τοπικές κοινωνίες με εμβόλια. Εξασφαλίζουν τη χρηματοδότηση προγραμμάτων διατροφής. Διανέμουν ποσότητες ιματισμού και υπόδησης. Ιδιαιτέρως μεριμνούν για την υποστήριξη των ασθενών και των φορέων του AIDS, αλλά και για την στήριξη των οικογενειών τους.

            Ο δεύτερος άξονας αυτής της φιλότιμης προσπάθειας είναι η παροχή εκπαίδευσης. Έχοντας επίγνωση ότι η εκπαίδευση αποτελεί τον κινητήριο μοχλό για την ευημερία των τοπικών κοινωνιών, τα ιεραποστολικά μας κλιμάκια χτίζουν και λειτουργούν σχολεία. Χορηγούν υποτροφίες σε απόρους μαθητές και φοιτητές. Συστήνουν κέντρα κατάρτισης για παιδιά με ειδικές ανάγκες, ενώ ιδιαίτερη πρόνοια λαμβάνεται για την εξασφάλιση αναπηρικών αμαξιδίων. Επιπλέον, για την ανακούφιση και περίθαλψη των ορφανών συντηρούν πλήθος ορφανοτροφείων. Παράλληλα οργανώνουν εργαστήρια για την κατάρτιση των γυναικών σε διάφορες πρακτικές τέχνες, με στόχο τη βιωτική τους εξασφάλιση σε κοινωνίες όπου συχνά οι γυναίκες αποτελούν τον αδύναμο κρίκο. 

            Κέντρο της σκέψης, της δράσης, των ελπίδων και των ονείρων μου για την ήπειρο που διακονώ ο άνθρωπος. Ο άνθρωπος ως προσωπική ύπαρξη, ως πλήρης και τέλεια εικόνα του Θεού, πέρα και πάνω από φυλές, χρώματα, όρια, σύνορα. Η ποιμαντορική μου εμπειρία σε ολόκληρη την Αφρική μου επιτρέπει να γνωρίζω καλά ότι η διακονία του ανθρώπου με αγάπη εκφράζει το θέλημα του Θεού και το σκοπό της Εκκλησίας, που δεν είναι άλλος από την σωτηρία.

            Το έργο αυτό δεν είναι εύκολο. Η ιεραποστολή πραγματοποιείται σε ακραίες κλιματολογικές συνθήκες, σε αδιάβατες ατραπούς, σε ταραγμένα πολιτικά περιβάλλοντα. Κι όμως για όλες αυτές τις θυσίες δεν υπάρχει μεγαλύτερη ηθική απολαβή από τη στιγμή που το χαμόγελο ανθίζει στο πρόσωπο του αφρικανού συνανθρώπου· από τη στιγμή που η περίσκεψη  δίνει τη θέση της στην ελπίδα.

            Ένας τέτοιος σταθμός αναψυχής στο μακρύ και δύσκολο δρόμο της προσφοράς στον αφρικανό συνάνθρωπο είναι και η σημερινή περίσταση. Και τούτο διότι έχω την μοναδική ευκαιρία να έρθω σε επαφή με όλους εσάς που ακούραστα εργάζεστε για την πρόοδο και την ευημερία αυτής της μεγάλης χώρας· μιας χώρας που μπορεί να πληγώθηκε από το αποικιακό της παρελθόν, αλλά με αποφασιστικότητα έχει αρνηθεί να εγκλωβιστεί σε διχαστικά αδιέξοδα· μιας χώρας που με ενωμένες όλες τις δυνάμεις της προχωρά μπροστά με δείκτη πορείας την αειφόρο ανάπτυξη προς όφελος των πολιτών της.

            Κλείνοντας σας καλώ να αφήσετε τη σκέψη σας νοερά να ταξιδέψει και γόνιμα να προβληματιστεί πάνω σε μια ρήση του μεγάλου αρχαίου Έλληνα φιλοσόφου Αριστοτέλη· έγραψε: "Κλέφτης δεν είναι αυτός που σου παίρνει κάτι που δεν έχει αυτός, αλλά αυτός που σου παίρνει κάτι για να μην το έχεις εσύ." Και αυτό που η μητέρα Αφρική δεν πρέπει να απωλέσει είναι το δικαίωμα σε ένα καλύτερο μέλλον· ένα μέλλον που θα γονιμοποιήσουν τα παιδιά της με τις πρωτοβουλίες, τη φαντασία και την ενεργητικότητα τους· ένα μέλλον τους καρπούς του οποίου θα δρέψουν τα παιδιά της χωρίς εξαρτήσεις και κηδεμονίες· ένα μέλλον που θα θεραπεύσει τις αδικίες του παρελθόντος. Συνοδοιπόρος σε αυτή την ιστορική πρόκληση θα βρίσκεται αταλάντευτα το Ορθόδοξο Πατριαρχείο Αλεξανδρείας και πάσης Αφρικής με το σύνολο του έμψυχου δυναμικού του. Σας ευχαριστώ!»

Στην συνέχεια, ο Μακαριώτατος δέχθηκε στο κατάλυμα Του τις διαδοχικές επισκέψεις των Εξοχωτάτων κ.κ.Mwando Nsimba, Αντιπροέδρου της Βουλής ως εκπροσώπου του Εξοχ.κ.Aubin Minaku, Προέδρου αυτής,  Maker Mwangu Famba,Υπουργού Παιδείας, Bonaventure Chelo, Υπουργού Ανωτάτης Παιδείας και Charles Naveji Mundele, Υπουργού Κοινωνικής Προνοίας. Κατά τις συναντήσεις η ΑΘΜ ευχαρίστησε τους υωηλούς αξιωματούχους για την επιδεικνυομένη συναρωγή του κράτους προς τις εκκλησιαστικές Επαρχίες Κεντρώας Αφρικής και Κατάγκας, ενώ όλοι εξήραν την προσφορά της Ορθοδόξου Εκκλησίας στην χώρα και δεσμεύθηκαν να συμβάλλουν ακόμη περισσότερο στην προώθηση του πολυσχιδεστάτου έργο της.

Αρχιμ.Νάρκισσος Γκάμμο

Την 18^ηΟκτωβρίου ε.ε., η ΑΘΜ ο Πάπας και Πατριάρχης Αλεξανδρείας και πάσης Αφρικής κ.κ.Θεόδωρος Β,κατακλείων την ιεραποστολική και ποιμαντική Του επίσκεψη στην Ιερά Επισκοπή Κατάγκας, επισκέφθηκε τα εκπαιδευτήρια της Ελληνικής Κοινότητος Lubumbashi, όπου είχε την χαρά της επικοινωνίας με τους εκπαιδευτικούς και τους μαθητές, απευθύνοντας παραινέσεις και προσφέροντας ευλογίες προς όλους.

Ακολούθως, μαζί με τον Θεοφιλ.Επίσκοπο Κατάγκας κ.Μελέτιο, κατευθύνθηκε οδικώς στην λεγομένη «πόλη των σκουπιδιών», στο προάστιο του Lubumbashi, όπου υφίσταται η μεγάλη Ενοριακή Κοινότητα του Αγ. Μεγαλομάρτυρας Στεφάνου με σχολειό της Ι. Επισκοπής.

 Ο  ενθουσιασμός των πιστών για την επίσκεψη της ΑΘΜ στην Ενορία τους ήταν έκδηλος, ενώ σχολιάσθηκε ιδιαιτέρως από τα τοπικά μέσα μαζικής  

Το απόγευμα της 15ης Οκτωβρίου ε.ε., η ΑΘΜ ο Πάπας και Πατριάρχης Αλεξανδρείας και πάσης Αφρικής κ.κ.Θεόδωρος,συνοδευόμενος από τον Θεοφιλ.Επίσκοπο Κατάγκας κ.Μελέτιο και τον Πανοσιολ.Αρχιμ.κ.Νάρκισσο Γκάμμο, Σχολάρχη της Πατριαρχικής Σχολής Αλεξανδρείας «Άγ.Αθανάσιος»,επέστρεψε αεροπορικώς στην πόλη Lubumbashi της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κογκό, όπου παρέστη σε εόρτια εκδήλωση της Eλληνικής Κοινότητος προς τιμήν Του

            Κατά τους σχετικούς χαιρετισμούς επεσημάνθη η σπουδαιότητα της διαφυλάξεως της ελληνικής συνειδήσεως και των πατρώων ηθών και η μεταλαμπάδευση των οικουμενικών αξιών του ελληνισμού σε όσους το επιθυμούν, ενώ η νεολαία παρουσίασε παραδοσιακούς ελληνικούς χορούς και τραγούδια.

Στην εκδήλωση παρέστησαν οι Εντιμότατοι κ.κ. Cristian Mwan, Υπουργός Οικονομίας της επαρχίας Κατάγκας, Naton Κasongo, εκπρόσωπος της τοπικής κυβερνήσεως Κατάγκας,  Γεώργιος Ψαρομάτης, Πρόεδρος της Ελληνικής Κοινότητος, Γεράσιμος  Ντούνης, Επίτιμος Πρόξενος της Ελλάδος στην πόλη Lubumbashi, Philippe Heurts, Υποπρόξενος του Βελγίου, Μαlta Forest, Επίτιμος  Πρόξενος της Γαλλίας, Jacques Somville, Επίτιμος  Πρόξενος της Αυστρίας. Ιδιαιτέρως τιμητική υπήρξε και η προσέλευση του εκπρόσωπου του Εξοχ. Munongo, Βασιλέα των Bayeke.

Αρχιμ.Νάρκισσος Γκάμμο 

Επίσημη ποιμαντική και ιεραποστολική επίσκεψη στις εκκλησιαστικές Επαρχίες της κεντρικής Αφρικής(Ιερά Μητρόπολη Κεντρώας Αφρικής, Ιερά Επισκοπή Κατάγκας, Ιερά Επισκοπή Μραζαβίλ και Γκαμπόν) πραγματοποιεί η ΑΘΜ ο Πάπας και Πατριάρχης Αλεξανδρείας και πάσης Αφρικής κ.κ. Θεόδωρος Β΄, από 12ης Οκτωβρίου έως 3 ης  Νοεμβρίου ε.ε. Αρχίζοντας από την Ιερά Επισκοπή Κατάγκας, ο Μακαριώτατος αφίχθη το πρωί της  12ης Οκτωβρίου ε.ε. στο αερολιμένα της πόλεως Lubumbashi της επαρχίας Κατάγκας, στό κράτος της Λαϊκής  Δημοκρατίας  του  Κονγκό, συνοδευόμενος από τον Πανοσιολ. Αρχιμ. κ.Νάρκισσο Γκάμμο, Σχολάρχη της Πατριαρχικής Σχολής Αλεξανδρείας «Αγ. Αθανάσιος».

Την ΑΘΜ  υπεδέχθησαν ο επιχώριος Επίσκοπος, Θεοφιλέστατος κ. Μελέτιος,  ο επίτ.Πρόξενος της Ελλάδος κ.Γεράσιμος Ντούνης, κληρικοί κρατικοί αξιωματούχοι και πλήθος χριστιανών. 

(Ι.Μ.Βεροίας) Ο σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Βεροίας, Ναούσης και Καμπανίας κ. Παντελεήμων την Κυριακή 7 Οκτωβρίου λειτούργησε στον ιερό ναό Τιμίου Προδρόμου Μακροχωρίου και τέλεσε την εις πρεσβύτερον χειροτονία του διακόνου π. Κωνσταντίνου Νικολαϊδη.

Ο νέος πρεσβύτερος είναι έγγαμος και υπηρετεί την τοπική Εκκλησία της Βέροιας ως άμισθος κληρικός.

Ο σεβασμιώτατος στην ομιλία του έκανε παραινέσεις προς τον χειροτονούμενο τονίζοντάς του ιδιαιτέρως τη σημασία που έχει για τον κληρικό η τέλεση καθημερινά όλων των ακολουθιών, αλλά και γενικότερα η συνέπεια και η ταύτιση λόγων και πράξεων στην ππροσπάθεια για τον πνευματικό καταρτισμό του ποιμνίου που του εμπιστεύεται από σήμερα η Εκκλησία.

Με τυμπανοκρουσίες από τους έλληνες και αραβορθοδόξους προσκόπους, τις καμπάνες να κτυπούν χαρμόσυνα και με την παρουσία πλήθους πιστών, το παλαίφατο Πατριαρχείο υπεδέχθη την 5^ηΟκτωβρίου ε.ε. στο ιστορικό μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου Π.Καΐρου τον Μακαριώτατο Πατριάρχη Σερβίας κ.κ. Ειρηναίο, ο οποίος πραγματοποιεί Ειρηνική επίσκεψη στην Δευτερόθρονη Αλεξανδρινή Εκκλησία.

 Τον Σεπτό Προκαθήμενο της Σερβικής Εκκλησίας υπεδέχθη στο διεθνές αεροδρόμιο του Καΐρου, η ΑΘΜ ο Πάπας και Πατριάρχης Αλεξανδρείας και πάσης Αφρικής κ.κ. Θεόδωρος Β΄ συνοδευόμενος από τον Θεοφ. Επίσκοπο Νιτρίας κ. Νικόδημο, Πατριαρχικό Επίτροπο Καΐρου και αμέσως μετά κατευθύνθησαν στην πολυαιώνια Μονή του Αγίου Γεωργίου, όπου ανέμενε ο Ηγούμενος, Θεοφ.  

(Πατριαρχείο Αλεξανδρείας, του Αρχιμ.Απόστολου Τριφύλλη  ) Την 2α Οκτωβρίου ε.ε., η Α.Θ.Μ. ο Πάπας και Πατριάρχης Αλεξανδρείας και πάσης Αφρικής, κ.κ.Θεόδωρος Βʼ, μετέβη στην Βιβλιοθήκη Αλεξανδρείας και υπέγραψε συμβόλαιο εξαετούς συνεργασίας με το εκεί ευρισκόμενο Κέντρο Χειρογράφων προς αποκατάσταση, συντήρηση και ψηφιοποίηση χειρογράφων κωδίκων αποθησαυρισμένων στην ιστορική Πατριαρχική Βιβλιοθήκη.

Σημειώνεται ότι είχε προηγηθεί η δωρεάν δειγματοληπτική αποκατάσταση τριών χειρογράφων από το εν λόγω Κέντρο ως ένδειξη καλής θελήσεως προς το παλαίφατο Πατριαρχείο. Κατʼ αυτόν τον τρόπο τέθηκαν οι βάσεις για την σταδιακή αποκατάσταση του σπανίου πνευματικού πλούτου της υπερχιλιετούς Πατριαρχικής Βιβλιοθήκης. 

Την 30η Σεπτεμβρίου ε.ε, η Α.Θ.Μ. ο Πάπας και Πατριάρχης Αλεξανδρείας και πάσης Αφρικής κ.κ.Θεόδωρος Β’, μετά το πέρας της Θείας Λειτουργίας, ετέλεσε την Ακολουθία του αγιασμού στην Πατριαρχική Σχολή Αλεξανδρείας “Άγιος Αθανάσιος”, επί τη ενάρξει του νέου ακαδημαϊκού έτους 2012-2013.

Κατά την σύντομη προσλαλιά Του ο Μακαριώτατος  απηύθυνε πατρικές νουθεσίες και ευχές προς τους αφρικανούς σπουδαστές, τους οποίους διαβεβαίωσε ότι προσωπικώς θα μεριμνά για την περαιτέρω πορεία τους και την, συν Θεώ, μελλοντική ιερατική τους διακονία, μετά την αποφοίτησή τους και την επιστροφή τους στους γενεθλίους τόπους τους. Επίσης, ευχαρίστησε τον Πανοσιολ.Σχολάρχη, Αρχιμ.κ.Νάρκισσο Γκάμμο και  

Άρθρο Σεβασμιώτατου Μητροπολίτη Αρκαλοχωρίου Καστελλίου και Βιάννου κ.κ.Ανδρέα

Το άρθρο αυτό όπως και το προηγούμενο[1], σκοπό έχει να προβληματίσει. Οι νεότεροι ιστορικοί στην Ελλάδα, αλλά και στις άλλες βαλκανικές χώρες, που μελετούν, γράφουν και ξαναγράφουν την ιστορία, μέσα από το διάβασμα, την προσέγγιση και επαναπροσέγγιση των ιστορικών πηγών, προσδοκώ να τοποθετηθούν, να θέσουν ερωτήματα για μας αλλά και τους επόμενους. Με ενδιαφέρον διάβασα το 2003 τον Δ. Σταματόπουλο[2], ότι είχε ερευνήσει παραπέρα - και το αναφέρει στον πρόλογο του - την εκκλησιαστική και κοινωνική διάκριση ιωακειμικών - αντιιωακειμικών που το 1995 είχα θέσει και με είχε απασχολήσει[3].

Η ιστορία πανθομολογουμένως γράφεται από τους εκάστοτε νικητές, με τα πολιτιστικά επιτεύγματα και τους ίδιους είτε να παραδίδουν ειρηνικά στις επόμενες γενιές[4], είτε με συγκρουσιακά αποτελέσματα να περιέρχονται στην ιστορική περισυλλογή και γραφίδα. Για να γράφεται και να ξαναγράφεται η ιστορία. Και όλοι συμφωνούμε ότι διαφορετικά παρουσιάζονταν τα ιστορικά γενόμενα στην ιστοριογραφία της σοβιετικής Ρωσίας και διαφορετικά στη μετασοβιετική. Το ίδιο ισχύει για την Ισπανία, όπου το τέλος του εμφυλίου της καθόρισε και την κατεύθυνση της ιστοριογραφίας της στην εποχή του Φράνκο, δεν παρέμεινε όμως η ίδια και μετά το θάνατό του. Στις παραπάνω περιπτώσεις η ιστορία διαμόρφωνε και την ανάλογη ταυτότητα και συνείδηση.

Η συνείδηση και ταυτότητα στους αγροτοποιμενικούς προσφυγικούς πληθυσμούς που εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα το 1922-1923 είναι εμφανέστατη. Δεν χωρούν εδώ αμφισημίες. Η συνείδηση και ταυτότητα των προσφυγικών αυτών στρωμάτων εκφράζεται κύρια και πρωταρχικά με τη θρησκευτική τους πίστη, που διαμορφώνει την ταυτότητά τους και την ιστορική τους μνήμη σε αναφορά και σχέση με τις συλλογικές ή προσωπικές παραστάσεις που είχαν από τις πατρίδες τους. Μνήμες συνυφασμένες με θρησκευτικές πολιτιστικές εκφράσεις και εκδηλώσεις.

Η θρησκευτική αυτή πρωτίστως προσφυγική ταυτότητα και συνείδηση διαμορφώθηκε, έχει τις ρίζες της, στις δομές της αυτοκρατορίας της Κωνσταντινούπολης, στην αυτοκρατορική οικουμένη της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας με τα διαρκή αποκαλυπτικά θεοσημεία. Στην Οθωμανική Αυτοκρατορία που τη διαδέχεται, διαφυλάττεται η συνείδηση αυτή εν μέσω των περιπετειών και των συγκρούσεων της ανθρώπινης ιστορίας.

Ο Σεβασμιώτατος Καισαριανής κ. Δανιήλ στην ομιλία του για τα 90 χρόνια της Μικρασιατικής Καταστροφής παρουσίασε την τραγικότητα των γενομένων με τις σφαγές και την εξολόθρευση του χριστιανικού στοιχείου, μέσα από τη δημοσίευση μέρους έκθεσης και αναφοράς του Εφέσου Χρυσοστόμου, αλλά δεν αποσιώπησε τη μείζονα διάκριση, το δίπολο οθωμανισμού – νεοτουρκικού εθνικισμού, εθναρχίας –έθνους. Αποδέχεται σαφέστατα τη διαφορά Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και κεμαλικού εθνικού τουρκικού κράτους.

Γράφει ο Μητροπολίτης Καισαριανής: «Ἐνῷ δηλαδὴ κατὰ τοὺς μακροὺς αἰῶνας, καθ’ οὓς ἐκυριάρχησεν ἡ Ὀθωμανικὴ Αὐτοκρατορία ἐπὶ τῶν Χριστιανῶν τῆς Εὐρώπης καὶ τῆς Ἀσίας, παρ’ ὅλον τὸν μετὰ φανατισμοῦ κατὰ τῶν Χριστιανῶν πόλεμον καὶ τὰς συχνὰς κατὰ τοῦ κλήρου καὶ τοῦ λαοῦ πιέσεις καὶ πολλάκις τοὺς φόνους αὐτῶν, τὸ Χριστιανικὸν στοιχεῖον ἀπήλαυε ποιᾶς τινος προστασίας καὶ τὰ λεγόμενα προνόμια τῶν Χριστιανῶν ἐξησφάλιζόν πως τὴν ἐλευθέραν ἐξάσκησιν τῶν θρησκευτικῶν των καθηκόντων καὶ καθίστατο οὕτω δυνατὴ ἡ διατήρησις καὶ ἡ πνευματικὴ ἔτι πρόοδος καὶ ἡ ἐν τῷ πολιτισμῷ ἀνάπτυξις αὐτῶν, τὸ Κεμαλικὸν καθεστὼς ἀνατρέψαν βιαίως τὴν ἐπὶ μακραίωνος ἱστορίας καὶ ἐπὶ ἐπισήμων πράξεων καὶ συνθηκῶν βασιζομένην ταύτην τάξιν τῶν θρησκευτικῶν ἐν Τουρκίᾳ πραγμάτων, ὡς σκοπὸν αὐτοῦ ἔταξε τὴν τελείαν ἐκρίζωσιν τῶν Χριστιανῶν ἐκ τοῦ Τουρκικοῦ κράτους»[5].

Η θρησκευτική συνείδηση του χριστιανικού πληθυσμού στη Μ. Ασία διαφυλάττεται στους χρόνους της Οθωμανικής Aυτοκρατορίας από το Οικουμενικό μας Πατριαρχείο, την εκκλησιαστική και πολιτική κεφαλή του Γένους των Ρωμαίων. Ο αυτοκράτορας, ο «πιστός βασιλεύς και αυτοκράτωρ ρωμαίων», δίνει τη θέση του στον Πατριάρχη των Ρωμαίων που επιτελεί την εκκλησιαστική και πολιτική του αποστολή με τις δομές του Οικουμενικού Πατριαρχείου[6]. 

O Μητροπολίτης Νικαίας κ. Αλέξιος στην επετειακή ομιλία του για τη Μικρασιατική Καταστροφή αναφέρεται στην «ἐκεῖ Ἐθναρχοῦσα Ἐκκλησία», με κορυφαίο πρόσωπο της Μικρασιατικής Καταστροφής τον άγιο ιερομάρτυρα Μητροπολίτη Χρυσόστομο και προχωράει με κέντρο το πρόσωπο του αγίου Σμύρνης στην παραδοσιακή διαχρονική συνέχεια και σύνδεση: «ἐπανέλαβε ὑπερήφανα στάσεις ἡρώων ἀπό τήν ἀρχαιότητα ὥς τίς μέρες μας…Στέκεται ἰσάξια πλάι στόν Λεωνίδα, τόν Θεμιστοκλῆ, τούς Σουλιῶτες, τούς Μακεδονομάχους, τούς ὑπερασπιστές τοῦ Ἀρκαδίου, τούς ἥρωες τοῦ ’40».

Ο Μητροπολίτης Γλυφάδος κ. Παύλος, μικρασιατικής καταγωγής, στην επετειακή ομιλία του αναφέρθηκε στις προσωπικές αναμνήσεις του πατέρα του στη Σμύρνη, αλλά και του ίδιου, ο οποίος διαφυλάττει ως ιερό κειμήλιο τη φωτογραφία του Χρυσόστομου που του παρέδωσε ο πατέρας του. Ο άγιος εθνομάρτυρας Σμύρνης Χρυσόστομος αποτελεί κορυφαίο εκπρόσωπο της νεοελληνικής εθνικής ταυτότητας και συνείδησης, την οποία είχε το πρώτον υπηρετήσει ως Δράμας στον Μακεδονικό αγώνα[7]. Διαδέχθηκε τον Βασίλειο, ένα κορυφαίο εκπρόσωπο της εθναρχίας, της Ρωμιοσύνης, του οθωμανισμού και των προνομίων. Και οι δύο Μητροπολίτες της Σμύρνης, Βασίλειος και Χρυσόστομος, υπηρέτησαν το πνευματικό και πολιτιστικό μέγεθος του ελληνισμού, μέσα όμως από διαφορετικά ιδεολογικοπολιτικά σχήματα. Ο Βασίλειος αποδέχεται την Οθωμανική Αυτοκρατορία σε εποχή που αντιμετωπίζει το δίλημμα προεθνική ή εθνική πορεία και εξεδήμησε στη Σμύρνη το 1910, δύο χρόνια μετά το κίνημα των Νεοτούρκων. Η προξενική έκθεση του εθνικού μας κέντρου, της Αθήνας, χαρακτηρίζει τον Βασίλειο «σλάβο τε το γένος και το φρόνημα», επειδή γεννήθηκε σε σλαβόφωνη οικογένεια.

Στα αστικά προσφυγικά στρώματα της Σμύρνης, αλλά και των άλλων μικρασιατικών πόλεων διαμορφώνεται και ενδυναμώνεται η τάση που αναζητάει και εκφράζει τη σύνδεση με το εθνικό μας κέντρο, την Αθήνα. Στην περίπτωση αυτή έχουμε αποσαφηνισμένη εθνική ταυτότητα και εθνική συνείδηση. Οι δύο εφημερίδες της Σμύρνης, η «Αμάλθεια», που ανέλαβε την ευθύνη της εκλογής του εθνοϊερομάρτυρα αγίου Χρυσοστόμου, και η «Ν. Σμύρνη» που αναζητώντας τον διάδοχο του Βασιλείου μέσα από τις δομές της εθναρχίας και του οθωμανισμού προτείνει τον μετέπειτα Δυρραχίου Ιάκωβο, εκφράζουν τις δύο τάσεις του αστικού πληθυσμού της Σμύρνης. Στην πρώτη της «Αμάλθειας», της αίγας που θήλασε τον Δία στο Ιδαίο Άντρο του Ψηλορείτη, έχουμε τον εθνικό προσανατολισμό και στη δεύτερη την επιμονή στον οθωμανισμό και τη συνείδηση του Γένους. Στις ποδοσφαιρικές ομάδες «Απόλλων» και «Πανιώνιος» εκφράζονται επίσης οι δυο παραπάνω κατευθύνσεις.

Οι πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα ομιλούν κατά κανόνα για την «πατρίδα» με διαφορετική νοηματοδοσία και φόρτιση. Ο όρος «πατρίδα» μπορεί να σημαίνει και την εθνική επικράτεια. Πρωτίστως ή και παράλληλα, ακόμα και για τα αστικά προσφυγικά στρώματα η πατρίδα σηματοδοτεί τον τόπο της γέννησής τους και τον πλησιόχωρο προς αυτόν τόπο. Για τον παππού μου, αν και εθελοντή του ελληνικού στρατού από το κίνημα της Θεσσαλονίκης το 1916 μέχρι και το κίνημα του 1922, πατρίδα εξακολουθούσε να παραμένει η χερσόνησος της Ερυθραίας –Τσεσμέ, με κέντρο πάντοτε τη γενέτειρά του, τα Αλάτσατα. Στη σταθερότητα αυτής της ταυτότητάς του συνέβαλε και η αγροτική του ενασχόληση.

Αλλά και ο λόγιος Νικόλαος Σταυρινίδης, επώνυμος μεταφραστής του τουρκικού αρχείου στο Ηράκλειο της Κρήτης, σπουδαγμένος στις περιώνυμες σχολές της Σμύρνης, με τον όρο «πατρίδα» έδινε προτεραιότητα στη γενέτειρά του, κάτι που γνωρίζω από προσωπική συναναστροφή: η πατρίδα σηματοδοτούσε το χωριό Σαϊπ με την Ερυθραία – Τσεσμέ, όπως δηλαδή και στον παππού μου. Στο Σαϊπ ζούσαν χριστιανοί και μουσουλμάνοι. Εκεί ο Σταυρινίδης έμαθε μαζί με τους μουσουλμανόπαιδες τα τουρκικά. Σπούδασε στη Σμύρνη, στη σχολή Αρώνη, όπου έμαθε τα Γαλλικά, στη δε σχολή Μπάξτερ τα αγγλικά. Στις σχολές γινόταν διδασκαλία και της παλαιάς τουρκικής γραφής, και με την έφεση που είχε έμαθε τα παλαιοτουρκικά.

Επειδή μιλάμε για ταυτότητες και συνείδηση ας γνωρίζουμε ότι ο Σταυρινίδης «για να εγγραφεί στο Λύκειο Αρώνη ρωτήθηκε από το καθηγητή πως ονομάζεται. «Καψής» απάντησε ο νεαρός. «Α!, έκανε με αποδοκιμασία ο καθηγητής, «αυτό είναι τούρκικο, το όνομα του πατέρα σου ποιο είναι;». «Σταύρος» ήταν η απάντηση. «Τότε το επώνυμό σου είναι Σταυρινίδης», απεφάνθη ο ελληνολάτρης καθηγητής»[8]. Αν σήμερα ηχούν όλα αυτά λίγο πομπώδη έναν αιώνα πριν, στις αρχές του 20ου, δεν ήταν. Το γεγονός συμβαίνει περί το 1913 στη Σμύρνη. Ο καθηγητής που του άλλαξε το επίθετο, πιθανότατα απόφοιτος του Πανεπιστημίου Αθηνών, είναι εκφραστής της νεοελληνικής εθνικής ιδέας, η οποία έχει διασκελίσει το Αιγαίο και έχει εγκατασταθεί στη Σμύρνη πολύ πριν από τον Ελληνικό στρατό τον Μάιο του 1919. Η Ελληνική συνείδηση και ταυτότητα, όπως και κάθε εθνική συνείδηση, προϋποθέτει το κέντρο της και τους εκφραστές της. Το Εθνικό Πανεπιστήμιο των Αθηνών αναλαμβάνει και διαδραματίζει ευστοχότατα αυτή την αποστολή, περί δε τα μέσα του 19ου αιώνα έχει ισχυρούς συμπαραστάτες τους συλλόγους με πρώτο τον Φιλολογικό Σύλλογο[9].

Στους τουρκόφωνους προσφυγικούς πληθυσμούς η θρησκευτική τους συνείδηση καθορίζει και προσδιορίζει καταλυτικά την ταυτότητά τους. Γνώρισα στον ελληνόφωνο προσφυγικό συνοικισμό Ατσαλένιου - Ν. Κλαζομενών, όπου γεννήθηκα και έζησα, την τουρκόφωνη κυρά Αξιώπη. Της αφιέρωσα[10]το δεύτερο τόμο του «Οικουμενικού Πατριαρχείου Νεώτερα Ιστορικά» με το εξής σχόλιο στον πρόλογο: «Η Αξιώπη, η ορθόδοξη τουρκόφωνη Ρωμιά της αφιέρωσης, μακαρίτισσα πλέον είναι η ανώνυμη Μικρασιάτισσα, που ζει στην εποχή αυτή το ιστορικό δράμα των δύο προηγούμενων αιώνων. Οι εθνοκτονίες την ξερίζωσαν και αναγκάστηκε να ζήσει στον ελληνόφωνο προσφυγικό συνοικισμό Νέων Κλαζομενών Ατσαλένιου στο Ηράκλειο, μιλώντας τη γλώσσα της τη μητρική, σχεδόν μόνο με το γιό της»[11]. Πέρα όμως από την αναζήτηση και τον προσδιορισμό της συνείδησης και ταυτότητας στην κυρά Αξιώπη ή σε άλλους ορθόδοξους τουρκόφωνους ή δίγλωσσους, οι απόγονοί τους που συνέχισαν τη ζωή τους στην Ελλάδα εξέφρασαν την εθνική μας ταυτότητα και συνείδηση.

Η υποθετική εκδοχή όπου θα έμεναν και θα συνέχιζαν τη ζωή τους στην Καππαδοκία της Μ. Ασίας[12]μας προδιαθέτει για το μέλλον και την ταυτότητα που θα διαμορφωνόταν. Συνεπώς η ταυτότητα και συνείδηση διαμορφώνονται, ισχυροποιούνται ή εξασθενούν υπό την επίδραση συγκεκριμένων δεδομένων παραγόντων που όμως μεταβάλλονται, αλλάζουν μέσα στο χρόνο. Το ιστορικό γίγνεσθαι δεν είναι αμετάβλητο. Επηρεάζει κάποτε μάλιστα καταλυτικά την ταυτότητα και τη συνείδηση.

Η ταινία «Πολίτικη κουζίνα» βοηθάει τον προβληματισμό μας. Στην ίδια χρονική περίοδο άνθρωποι με την ίδια καταγωγή και γλώσσα την Ελληνική, εκφράζονται με διαφορετική ταυτότητα και συνείδηση, ανάλογη με τα μνημεία, τον πολιτισμό και το ιστορικό παρελθόν του. Στην ταινία ο Κωνσταντινοπολίτης που αναγκάζεται να ζήσει στην Αθήνα μετά τη βία των Σεπτεμβριανών του 1955 έχει την ίδια ταυτότητα και συνείδηση με τον εκ Πελοπονήσου ή Στερεάς Ελλάδας Αθηναίο;

Η προσέγγιση της ταυτότητας και συνείδησης του Ποντιακού Ελληνισμού έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Ο Πόντος είχε πλούσιο και δημιουργικότατο ιστορικό παρελθόν. Το Βασίλειο του Πόντου με διάρκεια ζωής περί τους τρεις τελευταίους προχριστιανικούς αιώνες. Την Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας από το 1204 με τους Μεγαλοκομνηνούς έως το 1461 που υποκύπτουν στους Οθωμανούς. Με λογίους, όπως τον Γεώργιο Τραπεζούντιο ή τον Γεώργιο Αμοιρούτζη. Με λαμπρά εκκλησιαστικά καθιδρύματα, όπως την Παναγία του Σουμελά, τον άγιο Γεώργιο τον Περιστερεώτα. Με το περίλαμπρο Φροντιστήριο της Τραπεζούντας, όπου δίδαξε ο Πόντιος Σεβαστός Κυμινίτης στον 17ο αιώνα, ενώ η σχολή σταμάτησε τη λειτουργία της με τη Μικρασιατική Καταστροφή. Αυτή την ταυτότητα, τη συνείδηση και την ιστορική μνήμη των Ποντίων πόσο τη γνωρίζουν οι σημερινοί Πόντιοι ή πόσο τη γνώρισαν οι Πόντιοι της πρώτης ή δεύτερης γενιάς; Διδάσκεται στα ελληνικά μας σχολεία η ιστορία του Ποντιακού Ελληνισμού; Η προσπάθεια για την Ποντιακή ή Ποντοαρμενική Δημοκρατία, αν είχε άλλη πορεία, τότε στα σχολεία της Τραπεζούντας, της Σινώπης και στις άλλες πόλεις του Πόντου η διδακτέα ύλη τους στο μάθημα της ιστορίας θα ταυτιζόταν με αυτή του Ελληνικού κράτους; Θα εφησύχαζε στα ράφια των βιβλιοθηκών μια τόση λαμπρή ιστορική πορεία, στην οποία προέχουσα θέση κατέχει ο πλούτος και το μεγαλείο της ποντιακής διαλέκτου, που έμεινε πλέον μια νεκρή γλώσσα, όπως και η κρητική διάλεκτος. Εν μέσω άλλων ιστορικών εξελίξεων η ποντιακή διάλεκτος δεν θα ήταν, όπως και με το συνάδελφο στη Θεολογική Σχολή καθηγητή Ηρακλή Ρεράκη συζητήσαμε, η καθομιλουμένη και γραπτή γλώσσα του Ποντιακού Ελλήνισμού, μια ζωντανή δηλαδή γλώσσα; Συμφώνησε βέβαια ο συνάδελφος κ. Ρεράκης ότι η παγκοσμιοποίηση και η πολυπολιτισμικότητα δεν ευθύνονται γι΄ αυτή την εξέλιξη.

Δεν θα ονοματίσω, αλλά είναι ζητούμενο μια τέτοιου μεγέθους ιστορικότητα για ευρωπαϊκά ή βαλκανικά κράτη. Ένα ιστορικό παρελθόν με πολιτιστικό μέγεθος όπως αυτό του Ποντιακού Ελληνισμού, θα είχε αναδειχθεί, θα είχε καταστεί διδακτέα ύλη σε σχολεία. Τα πρόσωπα, η γλώσσα, τα μνημεία, τα εκκλησιαστικά καθιδρύματα θα αποτελούσαν εθνικά σύμβολα και σημεία εθνικής αναφοράς, για την ιστορία του χθες και του απώτερου παρελθόντος του εθνοκρατικού συνόλου που θα εδραζόταν σε μια τόσο εύσχημη ιστορία, όπως αυτή του Ποντιακού Ελληνισμού, την οποία ιστορικές συγκυρίες την τοποθέτησαν στις βιβλιοθήκες, για να τις μελετούν κυρίως οι ειδικοί.

Εμείς οι Έλληνες με το πλουσιότατο ιστορικό παρελθόν έχουμε τη δυνατότητα επιλογής στη διδασκαλία του μαθήματος της ιστορίας. Ακόμα και η δημιουργία ενός σχολείου ιστορίας, κατά το προηγούμενο του μουσικού σχολείου, δεν θα αναιρούσε το δίλημμα, τι να διδάξουμε στα παιδιά μας από την ιστορικότητά μας. Το ερώτημα τι να διδάξεις, τι να γράψεις και τι να παρακάμψεις θα ήταν και στο ιστορικό σχολείο μείζον και υπαρκτό. Τα Τίρανα, η Σόφια και πολύ περισσότερο τα Σκόπια έχουν όμως παρόμοια διλήμματα ιστορικών επιλογών; Στην τελευταία χώρα ο μύθος είναι ανυπερθέτως κυρίαρχος στη διαμόρφωση της ταυτότητας και της συνείδησής τους. Ενθυμούμαι τον φοιτητή, όταν με παράπονο μου είπε, «Σεβασμιώτατε, εμένα στο σχολεία μου με έμαθαν ότι είμαι απόγονος του Μεγάλου Αλεξάνδρου, τώρα τι να κάνω; Ελάτε στη θέση μου».

Η ταυτότητα και συνείδηση των προσφύγων που εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα το 1922 στους αγροτικούς πληθυσμούς σηματοδοτείται πρωτίστως από την εκκλησιαστική τους πίστη. Από τη θρησκευτική τους συνείδηση, η οποία εξαγριωνόταν διαμαρτυρόμενη, ή με αγανάκτηση σιωπούσε, όταν φθάνοντας στην Ελλάδα άκουγαν ενίοτε να υβρίζονται τα θεία. Στους αστικούς πληθυσμούς της Μικράς Ασίας, προσφύγων και αυτών στη συνέχεια, έχουμε την έκφραση της εθνικής συνείδησης πριν τη Μικρασιατική Καταστροφή. Οι οθωμανιστές της εθναρχίας, του «Πανιωνίου» ή της «Ν. Σμύρνης», αστικοί και αυτοί πληθυσμοί, εγκαθιστάμενοι στην Ελλάδα αποδέχονται και συστοιχίζονται με την εθνική πραγματικότητα. Είναι χαρακτηριστική η περίπτωση του Μανουήλ Γεδεών, Φαναριώτη στη συνείδηση και την καταγωγή, Μεγάλου Χαρτοφύλακα και άρχοντος χρονογράφου του Οικουμενικού Πατριαρχείου, έμπιστου του Πατριάρχη Ιωακείμ Γ΄. Είκοσι έξι χρονών το 1876, ο Γεδεών θα γράψει στο βιβλίο επισκεπτών της Σκήτης του Αγίου Ανδρέα, στο Σεράϊ: «Εις Κύριος-μία πίστη-εν Βάπτισμα, εν ω ουκ ένι Ιουδαίος ουδέ Έλλην, δούλος ή ελεύθερος, ουδέ Σλαύος ή Ελλήν». Το 1921 θα εγκατασταθεί στην Αθήνα, το 1926 θα γίνει μέλος της Ακαδημίας Αθηνών.

Εκ της Ιεράς Μητρόπολης Αρκαλοχωρίου Καστελλίου και Βιάννου

Άρθρο Σεβασμιώτατου Μητροπολίτη Αρκαλοχωρίου Καστελλίου και Βιάννου κ.κ.Ανδρέα

Το άρθρο αυτό όπως και το προηγούμενο[1], σκοπό έχει να προβληματίσει. Οι νεότεροι ιστορικοί στην Ελλάδα, αλλά και στις άλλες βαλκανικές χώρες, που μελετούν, γράφουν και ξαναγράφουν την ιστορία, μέσα από το διάβασμα, την προσέγγιση και επαναπροσέγγιση των ιστορικών πηγών, προσδοκώ να τοποθετηθούν, να θέσουν ερωτήματα για μας αλλά και τους επόμενους. Με ενδιαφέρον διάβασα το 2003 τον Δ. Σταματόπουλο[2], ότι είχε ερευνήσει παραπέρα - και το αναφέρει στον πρόλογο του - την εκκλησιαστική και κοινωνική διάκριση ιωακειμικών - αντιιωακειμικών που το 1995 είχα θέσει και με είχε απασχολήσει[3].

Η ιστορία πανθομολογουμένως γράφεται από τους εκάστοτε νικητές, με τα πολιτιστικά επιτεύγματα και τους ίδιους είτε να παραδίδουν ειρηνικά στις επόμενες γενιές[4], είτε με συγκρουσιακά αποτελέσματα να περιέρχονται στην ιστορική περισυλλογή και γραφίδα. Για να γράφεται και να ξαναγράφεται η ιστορία. Και όλοι συμφωνούμε ότι διαφορετικά παρουσιάζονταν τα ιστορικά γενόμενα στην ιστοριογραφία της σοβιετικής Ρωσίας και διαφορετικά στη μετασοβιετική. Το ίδιο ισχύει για την Ισπανία, όπου το τέλος του εμφυλίου της καθόρισε και την κατεύθυνση της ιστοριογραφίας της στην εποχή του Φράνκο, δεν παρέμεινε όμως η ίδια και μετά το θάνατό του. Στις παραπάνω περιπτώσεις η ιστορία διαμόρφωνε και την ανάλογη ταυτότητα και συνείδηση.

Η συνείδηση και ταυτότητα στους αγροτοποιμενικούς προσφυγικούς πληθυσμούς που εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα το 1922-1923 είναι εμφανέστατη. Δεν χωρούν εδώ αμφισημίες. Η συνείδηση και ταυτότητα των προσφυγικών αυτών στρωμάτων εκφράζεται κύρια και πρωταρχικά με τη θρησκευτική τους πίστη, που διαμορφώνει την ταυτότητά τους και την ιστορική τους μνήμη σε αναφορά και σχέση με τις συλλογικές ή προσωπικές παραστάσεις που είχαν από τις πατρίδες τους. Μνήμες συνυφασμένες με θρησκευτικές πολιτιστικές εκφράσεις και εκδηλώσεις.

Η θρησκευτική αυτή πρωτίστως προσφυγική ταυτότητα και συνείδηση διαμορφώθηκε, έχει τις ρίζες της, στις δομές της αυτοκρατορίας της Κωνσταντινούπολης, στην αυτοκρατορική οικουμένη της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας με τα διαρκή αποκαλυπτικά θεοσημεία. Στην Οθωμανική Αυτοκρατορία που τη διαδέχεται, διαφυλάττεται η συνείδηση αυτή εν μέσω των περιπετειών και των συγκρούσεων της ανθρώπινης ιστορίας.

Ο Σεβασμιώτατος Καισαριανής κ. Δανιήλ στην ομιλία του για τα 90 χρόνια της Μικρασιατικής Καταστροφής παρουσίασε την τραγικότητα των γενομένων με τις σφαγές και την εξολόθρευση του χριστιανικού στοιχείου, μέσα από τη δημοσίευση μέρους έκθεσης και αναφοράς του Εφέσου Χρυσοστόμου, αλλά δεν αποσιώπησε τη μείζονα διάκριση, το δίπολο οθωμανισμού – νεοτουρκικού εθνικισμού, εθναρχίας –έθνους. Αποδέχεται σαφέστατα τη διαφορά Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και κεμαλικού εθνικού τουρκικού κράτους.

Γράφει ο Μητροπολίτης Καισαριανής: «Ἐνῷ δηλαδὴ κατὰ τοὺς μακροὺς αἰῶνας, καθ’ οὓς ἐκυριάρχησεν ἡ Ὀθωμανικὴ Αὐτοκρατορία ἐπὶ τῶν Χριστιανῶν τῆς Εὐρώπης καὶ τῆς Ἀσίας, παρ’ ὅλον τὸν μετὰ φανατισμοῦ κατὰ τῶν Χριστιανῶν πόλεμον καὶ τὰς συχνὰς κατὰ τοῦ κλήρου καὶ τοῦ λαοῦ πιέσεις καὶ πολλάκις τοὺς φόνους αὐτῶν, τὸ Χριστιανικὸν στοιχεῖον ἀπήλαυε ποιᾶς τινος προστασίας καὶ τὰ λεγόμενα προνόμια τῶν Χριστιανῶν ἐξησφάλιζόν πως τὴν ἐλευθέραν ἐξάσκησιν τῶν θρησκευτικῶν των καθηκόντων καὶ καθίστατο οὕτω δυνατὴ ἡ διατήρησις καὶ ἡ πνευματικὴ ἔτι πρόοδος καὶ ἡ ἐν τῷ πολιτισμῷ ἀνάπτυξις αὐτῶν, τὸ Κεμαλικὸν καθεστὼς ἀνατρέψαν βιαίως τὴν ἐπὶ μακραίωνος ἱστορίας καὶ ἐπὶ ἐπισήμων πράξεων καὶ συνθηκῶν βασιζομένην ταύτην τάξιν τῶν θρησκευτικῶν ἐν Τουρκίᾳ πραγμάτων, ὡς σκοπὸν αὐτοῦ ἔταξε τὴν τελείαν ἐκρίζωσιν τῶν Χριστιανῶν ἐκ τοῦ Τουρκικοῦ κράτους»[5].

Η θρησκευτική συνείδηση του χριστιανικού πληθυσμού στη Μ. Ασία διαφυλάττεται στους χρόνους της Οθωμανικής Aυτοκρατορίας από το Οικουμενικό μας Πατριαρχείο, την εκκλησιαστική και πολιτική κεφαλή του Γένους των Ρωμαίων. Ο αυτοκράτορας, ο «πιστός βασιλεύς και αυτοκράτωρ ρωμαίων», δίνει τη θέση του στον Πατριάρχη των Ρωμαίων που επιτελεί την εκκλησιαστική και πολιτική του αποστολή με τις δομές του Οικουμενικού Πατριαρχείου[6]. 

O Μητροπολίτης Νικαίας κ. Αλέξιος στην επετειακή ομιλία του για τη Μικρασιατική Καταστροφή αναφέρεται στην «ἐκεῖ Ἐθναρχοῦσα Ἐκκλησία», με κορυφαίο πρόσωπο της Μικρασιατικής Καταστροφής τον άγιο ιερομάρτυρα Μητροπολίτη Χρυσόστομο και προχωράει με κέντρο το πρόσωπο του αγίου Σμύρνης στην παραδοσιακή διαχρονική συνέχεια και σύνδεση: «ἐπανέλαβε ὑπερήφανα στάσεις ἡρώων ἀπό τήν ἀρχαιότητα ὥς τίς μέρες μας…Στέκεται ἰσάξια πλάι στόν Λεωνίδα, τόν Θεμιστοκλῆ, τούς Σουλιῶτες, τούς Μακεδονομάχους, τούς ὑπερασπιστές τοῦ Ἀρκαδίου, τούς ἥρωες τοῦ ’40».

Ο Μητροπολίτης Γλυφάδος κ. Παύλος, μικρασιατικής καταγωγής, στην επετειακή ομιλία του αναφέρθηκε στις προσωπικές αναμνήσεις του πατέρα του στη Σμύρνη, αλλά και του ίδιου, ο οποίος διαφυλάττει ως ιερό κειμήλιο τη φωτογραφία του Χρυσόστομου που του παρέδωσε ο πατέρας του. Ο άγιος εθνομάρτυρας Σμύρνης Χρυσόστομος αποτελεί κορυφαίο εκπρόσωπο της νεοελληνικής εθνικής ταυτότητας και συνείδησης, την οποία είχε το πρώτον υπηρετήσει ως Δράμας στον Μακεδονικό αγώνα[7]. Διαδέχθηκε τον Βασίλειο, ένα κορυφαίο εκπρόσωπο της εθναρχίας, της Ρωμιοσύνης, του οθωμανισμού και των προνομίων. Και οι δύο Μητροπολίτες της Σμύρνης, Βασίλειος και Χρυσόστομος, υπηρέτησαν το πνευματικό και πολιτιστικό μέγεθος του ελληνισμού, μέσα όμως από διαφορετικά ιδεολογικοπολιτικά σχήματα. Ο Βασίλειος αποδέχεται την Οθωμανική Αυτοκρατορία σε εποχή που αντιμετωπίζει το δίλημμα προεθνική ή εθνική πορεία και εξεδήμησε στη Σμύρνη το 1910, δύο χρόνια μετά το κίνημα των Νεοτούρκων. Η προξενική έκθεση του εθνικού μας κέντρου, της Αθήνας, χαρακτηρίζει τον Βασίλειο «σλάβο τε το γένος και το φρόνημα», επειδή γεννήθηκε σε σλαβόφωνη οικογένεια.

Στα αστικά προσφυγικά στρώματα της Σμύρνης, αλλά και των άλλων μικρασιατικών πόλεων διαμορφώνεται και ενδυναμώνεται η τάση που αναζητάει και εκφράζει τη σύνδεση με το εθνικό μας κέντρο, την Αθήνα. Στην περίπτωση αυτή έχουμε αποσαφηνισμένη εθνική ταυτότητα και εθνική συνείδηση. Οι δύο εφημερίδες της Σμύρνης, η «Αμάλθεια», που ανέλαβε την ευθύνη της εκλογής του εθνοϊερομάρτυρα αγίου Χρυσοστόμου, και η «Ν. Σμύρνη» που αναζητώντας τον διάδοχο του Βασιλείου μέσα από τις δομές της εθναρχίας και του οθωμανισμού προτείνει τον μετέπειτα Δυρραχίου Ιάκωβο, εκφράζουν τις δύο τάσεις του αστικού πληθυσμού της Σμύρνης. Στην πρώτη της «Αμάλθειας», της αίγας που θήλασε τον Δία στο Ιδαίο Άντρο του Ψηλορείτη, έχουμε τον εθνικό προσανατολισμό και στη δεύτερη την επιμονή στον οθωμανισμό και τη συνείδηση του Γένους. Στις ποδοσφαιρικές ομάδες «Απόλλων» και «Πανιώνιος» εκφράζονται επίσης οι δυο παραπάνω κατευθύνσεις.

Οι πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα ομιλούν κατά κανόνα για την «πατρίδα» με διαφορετική νοηματοδοσία και φόρτιση. Ο όρος «πατρίδα» μπορεί να σημαίνει και την εθνική επικράτεια. Πρωτίστως ή και παράλληλα, ακόμα και για τα αστικά προσφυγικά στρώματα η πατρίδα σηματοδοτεί τον τόπο της γέννησής τους και τον πλησιόχωρο προς αυτόν τόπο. Για τον παππού μου, αν και εθελοντή του ελληνικού στρατού από το κίνημα της Θεσσαλονίκης το 1916 μέχρι και το κίνημα του 1922, πατρίδα εξακολουθούσε να παραμένει η χερσόνησος της Ερυθραίας –Τσεσμέ, με κέντρο πάντοτε τη γενέτειρά του, τα Αλάτσατα. Στη σταθερότητα αυτής της ταυτότητάς του συνέβαλε και η αγροτική του ενασχόληση.

Αλλά και ο λόγιος Νικόλαος Σταυρινίδης, επώνυμος μεταφραστής του τουρκικού αρχείου στο Ηράκλειο της Κρήτης, σπουδαγμένος στις περιώνυμες σχολές της Σμύρνης, με τον όρο «πατρίδα» έδινε προτεραιότητα στη γενέτειρά του, κάτι που γνωρίζω από προσωπική συναναστροφή: η πατρίδα σηματοδοτούσε το χωριό Σαϊπ με την Ερυθραία – Τσεσμέ, όπως δηλαδή και στον παππού μου. Στο Σαϊπ ζούσαν χριστιανοί και μουσουλμάνοι. Εκεί ο Σταυρινίδης έμαθε μαζί με τους μουσουλμανόπαιδες τα τουρκικά. Σπούδασε στη Σμύρνη, στη σχολή Αρώνη, όπου έμαθε τα Γαλλικά, στη δε σχολή Μπάξτερ τα αγγλικά. Στις σχολές γινόταν διδασκαλία και της παλαιάς τουρκικής γραφής, και με την έφεση που είχε έμαθε τα παλαιοτουρκικά.

Επειδή μιλάμε για ταυτότητες και συνείδηση ας γνωρίζουμε ότι ο Σταυρινίδης «για να εγγραφεί στο Λύκειο Αρώνη ρωτήθηκε από το καθηγητή πως ονομάζεται. «Καψής» απάντησε ο νεαρός. «Α!, έκανε με αποδοκιμασία ο καθηγητής, «αυτό είναι τούρκικο, το όνομα του πατέρα σου ποιο είναι;». «Σταύρος» ήταν η απάντηση. «Τότε το επώνυμό σου είναι Σταυρινίδης», απεφάνθη ο ελληνολάτρης καθηγητής»[8]. Αν σήμερα ηχούν όλα αυτά λίγο πομπώδη έναν αιώνα πριν, στις αρχές του 20ου, δεν ήταν. Το γεγονός συμβαίνει περί το 1913 στη Σμύρνη. Ο καθηγητής που του άλλαξε το επίθετο, πιθανότατα απόφοιτος του Πανεπιστημίου Αθηνών, είναι εκφραστής της νεοελληνικής εθνικής ιδέας, η οποία έχει διασκελίσει το Αιγαίο και έχει εγκατασταθεί στη Σμύρνη πολύ πριν από τον Ελληνικό στρατό τον Μάιο του 1919. Η Ελληνική συνείδηση και ταυτότητα, όπως και κάθε εθνική συνείδηση, προϋποθέτει το κέντρο της και τους εκφραστές της. Το Εθνικό Πανεπιστήμιο των Αθηνών αναλαμβάνει και διαδραματίζει ευστοχότατα αυτή την αποστολή, περί δε τα μέσα του 19ου αιώνα έχει ισχυρούς συμπαραστάτες τους συλλόγους με πρώτο τον Φιλολογικό Σύλλογο[9].

Στους τουρκόφωνους προσφυγικούς πληθυσμούς η θρησκευτική τους συνείδηση καθορίζει και προσδιορίζει καταλυτικά την ταυτότητά τους. Γνώρισα στον ελληνόφωνο προσφυγικό συνοικισμό Ατσαλένιου - Ν. Κλαζομενών, όπου γεννήθηκα και έζησα, την τουρκόφωνη κυρά Αξιώπη. Της αφιέρωσα[10]το δεύτερο τόμο του «Οικουμενικού Πατριαρχείου Νεώτερα Ιστορικά» με το εξής σχόλιο στον πρόλογο: «Η Αξιώπη, η ορθόδοξη τουρκόφωνη Ρωμιά της αφιέρωσης, μακαρίτισσα πλέον είναι η ανώνυμη Μικρασιάτισσα, που ζει στην εποχή αυτή το ιστορικό δράμα των δύο προηγούμενων αιώνων. Οι εθνοκτονίες την ξερίζωσαν και αναγκάστηκε να ζήσει στον ελληνόφωνο προσφυγικό συνοικισμό Νέων Κλαζομενών Ατσαλένιου στο Ηράκλειο, μιλώντας τη γλώσσα της τη μητρική, σχεδόν μόνο με το γιό της»[11]. Πέρα όμως από την αναζήτηση και τον προσδιορισμό της συνείδησης και ταυτότητας στην κυρά Αξιώπη ή σε άλλους ορθόδοξους τουρκόφωνους ή δίγλωσσους, οι απόγονοί τους που συνέχισαν τη ζωή τους στην Ελλάδα εξέφρασαν την εθνική μας ταυτότητα και συνείδηση.

Η υποθετική εκδοχή όπου θα έμεναν και θα συνέχιζαν τη ζωή τους στην Καππαδοκία της Μ. Ασίας[12]μας προδιαθέτει για το μέλλον και την ταυτότητα που θα διαμορφωνόταν. Συνεπώς η ταυτότητα και συνείδηση διαμορφώνονται, ισχυροποιούνται ή εξασθενούν υπό την επίδραση συγκεκριμένων δεδομένων παραγόντων που όμως μεταβάλλονται, αλλάζουν μέσα στο χρόνο. Το ιστορικό γίγνεσθαι δεν είναι αμετάβλητο. Επηρεάζει κάποτε μάλιστα καταλυτικά την ταυτότητα και τη συνείδηση.

Η ταινία «Πολίτικη κουζίνα» βοηθάει τον προβληματισμό μας. Στην ίδια χρονική περίοδο άνθρωποι με την ίδια καταγωγή και γλώσσα την Ελληνική, εκφράζονται με διαφορετική ταυτότητα και συνείδηση, ανάλογη με τα μνημεία, τον πολιτισμό και το ιστορικό παρελθόν του. Στην ταινία ο Κωνσταντινοπολίτης που αναγκάζεται να ζήσει στην Αθήνα μετά τη βία των Σεπτεμβριανών του 1955 έχει την ίδια ταυτότητα και συνείδηση με τον εκ Πελοπονήσου ή Στερεάς Ελλάδας Αθηναίο;

Η προσέγγιση της ταυτότητας και συνείδησης του Ποντιακού Ελληνισμού έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Ο Πόντος είχε πλούσιο και δημιουργικότατο ιστορικό παρελθόν. Το Βασίλειο του Πόντου με διάρκεια ζωής περί τους τρεις τελευταίους προχριστιανικούς αιώνες. Την Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας από το 1204 με τους Μεγαλοκομνηνούς έως το 1461 που υποκύπτουν στους Οθωμανούς. Με λογίους, όπως τον Γεώργιο Τραπεζούντιο ή τον Γεώργιο Αμοιρούτζη. Με λαμπρά εκκλησιαστικά καθιδρύματα, όπως την Παναγία του Σουμελά, τον άγιο Γεώργιο τον Περιστερεώτα. Με το περίλαμπρο Φροντιστήριο της Τραπεζούντας, όπου δίδαξε ο Πόντιος Σεβαστός Κυμινίτης στον 17ο αιώνα, ενώ η σχολή σταμάτησε τη λειτουργία της με τη Μικρασιατική Καταστροφή. Αυτή την ταυτότητα, τη συνείδηση και την ιστορική μνήμη των Ποντίων πόσο τη γνωρίζουν οι σημερινοί Πόντιοι ή πόσο τη γνώρισαν οι Πόντιοι της πρώτης ή δεύτερης γενιάς; Διδάσκεται στα ελληνικά μας σχολεία η ιστορία του Ποντιακού Ελληνισμού; Η προσπάθεια για την Ποντιακή ή Ποντοαρμενική Δημοκρατία, αν είχε άλλη πορεία, τότε στα σχολεία της Τραπεζούντας, της Σινώπης και στις άλλες πόλεις του Πόντου η διδακτέα ύλη τους στο μάθημα της ιστορίας θα ταυτιζόταν με αυτή του Ελληνικού κράτους; Θα εφησύχαζε στα ράφια των βιβλιοθηκών μια τόση λαμπρή ιστορική πορεία, στην οποία προέχουσα θέση κατέχει ο πλούτος και το μεγαλείο της ποντιακής διαλέκτου, που έμεινε πλέον μια νεκρή γλώσσα, όπως και η κρητική διάλεκτος. Εν μέσω άλλων ιστορικών εξελίξεων η ποντιακή διάλεκτος δεν θα ήταν, όπως και με το συνάδελφο στη Θεολογική Σχολή καθηγητή Ηρακλή Ρεράκη συζητήσαμε, η καθομιλουμένη και γραπτή γλώσσα του Ποντιακού Ελλήνισμού, μια ζωντανή δηλαδή γλώσσα; Συμφώνησε βέβαια ο συνάδελφος κ. Ρεράκης ότι η παγκοσμιοποίηση και η πολυπολιτισμικότητα δεν ευθύνονται γι΄ αυτή την εξέλιξη.

Δεν θα ονοματίσω, αλλά είναι ζητούμενο μια τέτοιου μεγέθους ιστορικότητα για ευρωπαϊκά ή βαλκανικά κράτη. Ένα ιστορικό παρελθόν με πολιτιστικό μέγεθος όπως αυτό του Ποντιακού Ελληνισμού, θα είχε αναδειχθεί, θα είχε καταστεί διδακτέα ύλη σε σχολεία. Τα πρόσωπα, η γλώσσα, τα μνημεία, τα εκκλησιαστικά καθιδρύματα θα αποτελούσαν εθνικά σύμβολα και σημεία εθνικής αναφοράς, για την ιστορία του χθες και του απώτερου παρελθόντος του εθνοκρατικού συνόλου που θα εδραζόταν σε μια τόσο εύσχημη ιστορία, όπως αυτή του Ποντιακού Ελληνισμού, την οποία ιστορικές συγκυρίες την τοποθέτησαν στις βιβλιοθήκες, για να τις μελετούν κυρίως οι ειδικοί.

Εμείς οι Έλληνες με το πλουσιότατο ιστορικό παρελθόν έχουμε τη δυνατότητα επιλογής στη διδασκαλία του μαθήματος της ιστορίας. Ακόμα και η δημιουργία ενός σχολείου ιστορίας, κατά το προηγούμενο του μουσικού σχολείου, δεν θα αναιρούσε το δίλημμα, τι να διδάξουμε στα παιδιά μας από την ιστορικότητά μας. Το ερώτημα τι να διδάξεις, τι να γράψεις και τι να παρακάμψεις θα ήταν και στο ιστορικό σχολείο μείζον και υπαρκτό. Τα Τίρανα, η Σόφια και πολύ περισσότερο τα Σκόπια έχουν όμως παρόμοια διλήμματα ιστορικών επιλογών; Στην τελευταία χώρα ο μύθος είναι ανυπερθέτως κυρίαρχος στη διαμόρφωση της ταυτότητας και της συνείδησής τους. Ενθυμούμαι τον φοιτητή, όταν με παράπονο μου είπε, «Σεβασμιώτατε, εμένα στο σχολεία μου με έμαθαν ότι είμαι απόγονος του Μεγάλου Αλεξάνδρου, τώρα τι να κάνω; Ελάτε στη θέση μου».

Η ταυτότητα και συνείδηση των προσφύγων που εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα το 1922 στους αγροτικούς πληθυσμούς σηματοδοτείται πρωτίστως από την εκκλησιαστική τους πίστη. Από τη θρησκευτική τους συνείδηση, η οποία εξαγριωνόταν διαμαρτυρόμενη, ή με αγανάκτηση σιωπούσε, όταν φθάνοντας στην Ελλάδα άκουγαν ενίοτε να υβρίζονται τα θεία. Στους αστικούς πληθυσμούς της Μικράς Ασίας, προσφύγων και αυτών στη συνέχεια, έχουμε την έκφραση της εθνικής συνείδησης πριν τη Μικρασιατική Καταστροφή. Οι οθωμανιστές της εθναρχίας, του «Πανιωνίου» ή της «Ν. Σμύρνης», αστικοί και αυτοί πληθυσμοί, εγκαθιστάμενοι στην Ελλάδα αποδέχονται και συστοιχίζονται με την εθνική πραγματικότητα. Είναι χαρακτηριστική η περίπτωση του Μανουήλ Γεδεών, Φαναριώτη στη συνείδηση και την καταγωγή, Μεγάλου Χαρτοφύλακα και άρχοντος χρονογράφου του Οικουμενικού Πατριαρχείου, έμπιστου του Πατριάρχη Ιωακείμ Γ΄. Είκοσι έξι χρονών το 1876, ο Γεδεών θα γράψει στο βιβλίο επισκεπτών της Σκήτης του Αγίου Ανδρέα, στο Σεράϊ: «Εις Κύριος-μία πίστη-εν Βάπτισμα, εν ω ουκ ένι Ιουδαίος ουδέ Έλλην, δούλος ή ελεύθερος, ουδέ Σλαύος ή Ελλήν». Το 1921 θα εγκατασταθεί στην Αθήνα, το 1926 θα γίνει μέλος της Ακαδημίας Αθηνών.

Εκ της Ιεράς Μητρόπολης Αρκαλοχωρίου Καστελλίου και Βιάννου