"Εἶναι γνωστό τό ἐκκλησιαστικό πρόβλημα πού δημιουργήθηκε στήν Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος μέ τήν ἀπομάκρυνση τῶν ἐκλεγέντων καί χειροτονηθέντων ἐπί Ἀρχιεπισκόπου Ἱερωνύμου Α΄ ἀρχιερέων, σύμφωνα μέ τίς ἀποφάσεις τῆς «Πρεσβυτέρας» Ἱεραρχίας τοῦ 1974 καί τά Προεδρικά Διατάγματα τῆς 22.7.1974, μέ τή βασική αἰτιολογία ὅτι εἶχαν ἐκλεγεῖ ἀπό Ἀριστίνδην Σύνοδο. Τό πρόβλημα ἐμφανίσθηκε ἐκ νέου μετά
ἀπό ἀρκετά χρόνια καί μάλιστα σέ πιό ὀξεῖα μορφή, ὅταν τό Συμβούλιο τῆς Ἐπικρατείας (Ἀποφάσεις 3791-3804/1990-Γ΄ Τμῆμα, 30.10.90) ἔκανε δεκτές τίς προσφυγές τῶν ἀρχιερέων τῆς παραπάνω περίπτωσης καί ἑπομένως αὐτοί ἔπρεπε νά ἐπανέλθουν στούς θρόνους τους. Κατόπιν τούτου, ἡ Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος ἦταν ὑποχρεωμένη νά δώσει λύση σέ ἕνα μεῖζον πρόβλημα, καθώς στίς ἕδρες τῶν παραπάνω ἀρχιερέων εἶχαν ἐγκατασταθεῖ ἀπό πολλῶν ἐτῶν ἄλλοι ἀρχιερεῖς.
Στίς 3.5.1991 στήν ἔκτακτη σύγκληση τῆς Ἱεραρχίας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, ἡ λύση πού δόθηκε στό παραπάνω πρόβλημα, ἦταν αὐτή τῆς ἵδρυσης προσωποπαγῶν Μητροπόλεων. Μάλιστα κατ’ αὐτήν ὁ Μητροπολίτης Ἠλείας Γερμανός Β΄ ἀνέφερε ὅτι ὁ ἴδιος εἶχε τή διάθεση γιά τή δημιουργία προσωποπαγοῦς Μητροπόλεως στά ὅρια τῆς ἐπαρχίας του, ἀφ’ ἑνός μέν μέ τόν σκοπό τῆς ἀποκατάστασης τῶν απομακρυνθέντων ἀρχιερέων, τήν ἐπίλυση τοῦ ζητήματος καί τήν εἰρήνευση στούς κόλπους τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, ἀφ’ ἑτέρου δέ γιατί θεωροῦσε ὅτι ἡ Μητρόπολη Ἠλείας εἶναι μία μεγάλη σέ ἔκταση καί πληθυσμό Μητρόπολη μέ πλούσιο κοινωνικό ἔργο, καί ὡς ἐκ τούτου δυσδιοίκητος,
ἐνῶ μέ τή λειτουργία μιᾶς δεύτερης Μητρόπολης ἐντός τῶν ὁρίων τῆς περιφέρειάς του θά βοηθοῦνταν ἡ διαποίμανση τῶν χριστιανῶν τῆς περιοχῆς. Συγχρόνως ὑπογράμμιζε τίς ἀντιδράσεις μερικῶν Ἠλείων, ἐνῶ σημείωνε καταληκτικά: «Διά τοῦτο ἐπαφίεμαι εἰς τήν ἀπόφασιν τῆς Σεπτῆς Ἱεραρχίας, εἰς τήν ἀπόφασιν τῆς ὁποίας ὀφείλουν νά πειθαρχήσουν οἱ Χριστιανοί μου».. Τελικῶς, μετά ἀπό μακρά συζήτηση ἀποφασίσθηκε ἡ
ἵδρυση ἑπτά νέων, προσωποπαγῶν Μητροπόλεων στήν Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος, μεταξύ τῶν ὁποίων συγκαταλεγόταν καί ἡ «Μητρόπολις Ἀμαλιάδος», ἀπόφαση ἡ ὁποία ἐπικυρώθηκε καί νομοθετικά ἐκ μέρους τῆς Ἑλληνικῆς Πολιτείας μέ τόν Νόμο 1951/1991457.
Σύμφωνα μέ τόν ὡς ἄνω Νόμο (ἄρθρο 12), ὡς ἕδρα τῆς Μητροπόλεως Ἀμαλιάδος ὁριζόταν ἡ πόλη τῆς Ἀμαλιάδας καί περιφέρεια τά χωριά τοῦ τέως Δήμου Ἀμαλιάδας. Ἡ νέα Μητρόπολη χαρακτηριζόταν «προσωρινή, περιστασιακή καί προσωποπαγής» καί σέ αὐτήν θά
τοποθετοῦνταν μέ εἰδική διαδικασία καί ἀντίστοιχη πράξη τῆς Ἱ. Συνόδου τῆς Ἱεραρχίας ὡς Μητροπολίτης ἕνας ἀπό τούς ἀναφερομένους ἀρχιερεῖς στό Πρακτικό τῆς Ἱεραρχίας τῆς Συνεδριάσεως τῆς 3.5.1991, δηλαδή ἀπό τούς ὡς ἄνω ἐκπτώτους ἀρχιερεῖς.
Ἡ Μητρόπολη αὐτή θά καταργοῦνταν μετά τή γιά ὁποιαδήποτε αἰτία χηρεία της, ἤ σέ περίπτωση πού ἐντός μηνός ὁ τοποθετούμενος Μητροπολίτης δέν θά ἀποδεχόταν τή διαποίμανσή της, ὁπότε οἱ περιοχές της θά ἐπανέρχονταν στή Μητρόπολη Ἠλείας, ἀπό τήν ὁποία θά εἶχαν ἀποσπασθεῖ.
Μετά ἀπό αὐτά καί ἔπειτα ἀπό πολλές συζητήσεις καί ἀναβολές, ἡ Ἱεραρχία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος στίς συνεδρίες της τῆς 13ης καί 15ης Ἰουλίου 1993 πλήρωσε τήν προσωρινή καί προσωποπαγή Μητρόπολη
Ἀμαλιάδος μέ τήν τοποθέτηση σέ αὐτήν τοῦ Μητροπολίτου πρώην Ἀττικῆς Νικοδήμου (Γκατζιρούλη)
Πάντως, πρέπει νά σημειωθεῖ ὅτι τό ὡς ἄνω θέμα, ἕνα θέμα καθαρῶς ἐνδοεκλλησιαστικό, ὡς μή ὤφειλε, δημιούργησε διχασμό στήν τοπική κοινωνία τῆς Ἠλείας καί προβλήματα στίς σχέσεις μεταξύ μικρῆς
μερίδας ἀρχόντων καί λαοῦ καί τοῦ Μητροπολίτου Ἠλείας Γερμανοῦ, ὥστε ὁ ἴδιος νά δηλώνει, ὅτι τό θέμα τῆς δημιουργίας Μητροπόλεως Ἀμαλιάδος ἦταν τό θέμα τό ὁποῖο τόν στενοχώρησε περισσότερο κατά τή
μακρόχρονη ἀρχιερατεία του στήν Ἠλεία.
Ἐξαιτίας κυρίως τοῦ ὑποβόσκοντος τοπικισμοῦ σέ μερίδα λαοῦ καί ἀρχόντων τῆς περιοχῆς ὑπῆρξε ἀντιφατική προσέγγιση τοῦ παραπάνω θέματος. Ἔτσι, ἐξ ἀρχῆς οἱ
ἄρχοντες κυρίως τοῦ Πύργου ἀντέδρασαν ἀρνητικά στή δημιουργία
Μητρόπολης μέ ἕδρα τήν Ἀμαλιάδα, ἐνῶ οἱ τῆς Ἀμαλιάδας ὑποδέχθηκαν
θετικά τήν ἵδρυσή της. Περιέργως ὅμως καί οἱ τῆς Ἀμαλιάδας, ὅταν
ἔβλεπαν ὅτι δέν πληρώνεται ἡ νέα Μητρόπολη, ἀρχικά λόγῳ τῆς
καθυστέρησης στήν πλήρωσή της καί ἀργότερα λόγῳ τῆς μή ἄφιξης στήν
πόλη - ἀσφαλῶς μέ ὑπαιτιότητά του – τοῦ ὡς ἄνω τοποθετηθέντος
ἀρχιερέα, θεώρησαν ὡς ὑπεύθυνο τόν τοπικό ἐπίσκοπο, δημιουργώντας
περιορισμένης κλίμακας μέν, ἀκατανόητα δέ καί ἀντιχριστιανικά
προβλήματα στόν ποιμενάρχη τους459.
Τελικῶς, καθώς ὁ ὡς ἄνω ὁρισθείς ἀρχιερέας Νικόδημος
(Γκατζιρούλης) δέν προσῆλθε στήν Ἱεραρχία γιά νά δώσει κατά τήν τάξιν
τό Μικρό καί Μέγα Μήνυμα, οὔτε ἀνέλαβε τά καθήκοντά του στήν
Μητρόπολη Ἀμαλιάδος καί παρελθόντος μηνός ἀπό τή νόμιμη διορία,
αὐτοδικαίως ἡ προσωποπαγής Μητρόπολις Ἀμαλιάδος καταργήθηκε460,
γιά νά λήξει ἔτσι ἡ σύγχρονη αὐτή σελίδα τῆς τοπικῆς Ἐκκλησίας τῆς
Ἠλείας."
Απόσπασμα από τη διδακτορική διατριβή του Αρχιμανδρίτη Δαμασκηνού Πετράκου