|
Στα χαλεπά τούτα χρόνια της γενικευμένης κρίσης και της ανατροπής αρχών, αξιών και ιδεολογιών, όλο και συχνότερα ακούγεται η λέξη ευθύνη, ως επιδίωξη, ως στόχος, ως πρακτική.
Και δεν θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά, καθώς, ως άτομα, ως κοινωνία και ως Κράτος, έχουμε ξεφύγει απ’ αυτό που λέμε «ίσιο δρόμο» και χρειάζεται, ως όρος και προϋπόθεση ατομικής και συλλογικής επιβίωσης, να επανέλθουμε στον ίσιο, τον ευθύ δρόμο.
Να αποκτήσουμε, με άλλα λόγια, και να βιώσουμε την έννοια της ευθύνης, μια έννοια, που ετυμολογικά συνδέεται με το ρήμα ευθύνω, που σημαίνει επαναφέρω στην ευθεία.
Και δεν αναφερόμαστε τόσο στην ηθική ή νομική υποχρέωση του ατόμου να δίνει λόγο για τις πράξεις του, μια υποχρέωση, που απορρέει από τα δικαιώματα, που απολαμβάνει μέσα στα πλαίσια της οργανωμένης κοινωνίας.
|
Αναφερόμαστε στην ηθική αρετή της υπευθυνότητας, που δηλώνει τη συναίσθηση και την ανάληψη της ευθύνης από τον άνθρωπο, που εκφράζει έτσι έμπρακτα ότι έχει συνείδηση των υποχρεώσεών του, και που τον οδηγεί στην αυτοσυνειδησία και την αυτοπραγμάτωση, ενισχύοντας έτσι τη συνεκτικότητα των κοινωνιών.
Γι’ αυτό και η έννοια της ευθύνης συνδέεται αφίδρομα με την έννοια της ελευθερίας, αν δεν είναι προϋπόθεσή της.
Ο Φρόυντ υποστήριξε, μάλιστα, ότι οι περισσότεροι άνθρωποι δε θέλουν στ' αλήθεια την ελευθερία, γιατί η ελευθερία συνεπάγεται υπευθυνότητα και οι περισσότεροι άνθρωποι φοβούνται τις ευθύνες.
Και αν αυτό συμβαίνει στην ατομική μας ζωή, οι συνέπειες περιορίζονται στον μικρό μας οικογενειακό, επαγγελματικό και κοινωνικό περίγυρο.
Αν, όμως, η έλλειψη υπευθυνότητας εντοπιστεί στη συλλογική μας, κοινωνική και πολιτική ζωή, τότε οι συνέπειες επεκτείνονται σε όλους.
Όπως ευφυέστατα τονίζει ο Δημοσθένης στο λόγο του «Κατά Αριστογείτονος, «ὥσπερ γὰρ τῶν ἐν ταῖς ναυσὶν ἁμαρτημάτων ἃ συμβαίνει περὶ τοὺς πλοῦς, ὅταν μὲν τῶν ναυτῶν τις ἁμάρτῃ, βραχεῖαν τὴν βλάβην ἤνεγκεν, ὅταν δ’ ὁ κυβερνήτης ἀποσφαλῇ, κοινὴν τὴν ἀτυχίαν ἅπασι τοῖς ἐμπλέουσι παρεσκεύασεν, ὡσαύτως τὰ μὲν τῶν ἰδιωτῶν ἁμαρτήματα οὐκ εἰς τὸ πλῆθος,εἰς δ’ αὐτοὺς ἤνεγκε τὰς βλάβας, τὰ δὲ τῶν ἀρχόντων καὶ πολιτευομένων εἰς ἅπαντας ἀφικνεῖται».
Με ἀλλα λόγια, όπως σε ένα πλοίο αν αποτύχει στο έργο του ένας ναύτης, επιφέρει μικρή βλάβη, ενώ αν αποτύχει ο καπετάνιος όλοι ζημιώνονται, έτσι και τα σφάλμα των απλών πολιτών βλάπτουν τους ίδιους, ενώ των αρχόντων και των πολιτικών επεκτείνονται σε όλους.
Το ίδιο ακριβώς επανέλαβε και ο ιερός Χρυσόστομος, λέγοντας ότι «Οι ευθύνες των αρχόντων είναι βαρύτερες από τις ευθύνες των αρχομένων, γιατί ο αρχόμενος δίνει λόγο μόνο για τον εαυτό του, ενώ ο άρχοντας είναι υπεύθυνος και για τον εαυτό του και για τον λαό, που έχει κάτω από την εξουσία του».
Ευθύνη, λοιπόν, συνευθύνη και υπευθυνότητα είναι το ζητούμενο σήμερα, που, ενώ το πλοίο της Πατρίδας μας κλυδωνίζεται επικίνδυνα, οι αξιωματικοί του είτε αρνούνται να αναλάβουν τις ευθύνες τους, είτε τις επιρρίπτουν στους άλλους, είτε παραιτούνται απ’ αυτές!
Ο Πλούταρχος αναφέρει ότι «όταν οι Πέρσες έφτασαν στο Μαραθώνα, από τους δέκα στρατηγούς των Αθηναίων το μεγαλύτερο κύρος το είχε ο Μιλτιάδης, ενώ ως προς τη φήμη και τη δύναμη δεύτετος ήταν ο Αριστείδης.Και ενώ κάθε στρατηγός είχε την εξουσία του στρατού για μια μέρα, όταν ανέλαβε την αρχιστρατηγία ο Αρσιτειδης την παρέδωσε στο Μιλτιάδη, διδάσκοντας στους συστρατηγούς του ότι το να υπακούει και να ακολουθεί κανείς τους συνετούς δεν είναι ντροπή, αλλά σεμνό και σωτήριο».
Τα αποτελέσματα είναι γνωστά! Οι Αθηναίοι στο Μαραθώνα «χρυσοφόρων Μήδων ἐστόρεσαν δύναμιν».
Και σήμερα, που πολλοί, εσωτερικοί και εξωτερικοί, Μήδοι μας πολιορκούν, στους Μαραθώνες αποβιβάζονται και να διαβούν τις εθνικές μας Θερμοπύλες ετοιμάζονται, γιγάντιο ενώπιον όλων μας προβάλλει το υπέρτατο χρέος της σωτηρίας της Πατρίδας, μιας Πατρίδας, που ενωμένη μεγαλούργησε στους Περσικούς πολέμους και διχασμένη υποτάχθηκε στους Ρωμαίους, ενωμένη επαναστάτησε το 1821 και διχασμένη τέθηκε υπό την κηδεμονία των Μεγάλων Δυνάμεων το 1830, ενωμένη διπλασίασε τα σύνορά της το 1912 και διχασμένη καταστράφηκε το 1922, ενωμένη έγραψε το έπος του 1940 και διχασμένη, 5 χρόνια αργότερα, έγραψε μια από τις σκοτεινότερες σελίδες της ιστορίας της.
Είναι το Χρέος της ατομικής μας υπέρβασης, που μας απομακρύνει από το άγονο «εγώ» και μας οδηγεί στο δημιουργικό και σωτήριο «εμείς»
Γιατί, κατά το Μακρυγιάννη, «τούτη την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί, και σοφοί κι αμαθείς, και πλούσιοι και φτωχοί, και πολιτικοί και στρατιωτικοί, και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι».
Γι’ αυτό και ή όλοι μαζί θα σωθούμε, ή όλοι μαζί θα χαθούμε!
† Ο ΣΥΡΟΥ ΔΩΡΟΘΕΟΣ Β΄
(Περιοδικό «ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ», τ. 45, Ιούλιος 2012)