Προφῆτες καί προφητεία
Ποιός ὀνομάζεται προφήτης καί ποιές οἱ προϋποθέσεις ἐκφορᾶς τοῦ γνησίου προφητικοῦ λόγου
Τοῦ Ἀρχιμ. Ἰακώβου Κανάκη
Ὅταν ἀκοῦμε τήν λέξη προφήτης ὁ νοῦς μας πηγαίνει στόν ἄνθρωπο πού ἔχει προφητεύσει ἕνα γεγονός πρίν αὐτό πραγματοποιηθεῖ. Ἀσφαλῶς ὁ προφήτης εἶναι καί αὐτό#· Ὅμως αὐτή εἶναι ἡ μόνη ἔννοια τοῦ ὅρου στήν Ἁγία Γραφή;# Ἐνῶ ἡ σύνθετη λέξη πρόφημι ἐτυμολογικά# προέρχεται ἀπό τά «πρό» καί «φημί» δέν ἑρμηνεύεται ὡς προλέγω ἀλλά λέγω ἀντί# κάποιου ἄλλου.# Πράγματι, ὁ προφήτης μιλᾶ ἀντί τοῦ Θεοῦ, εἶναι τό στόμα τοῦ Θεοῦ στή γῆ.# Ὁ καθηγητής Σ.Καλαντζάκης ἀναφέρει: «Ὁ ἑλληνικός ὅρος «προφήτης» καί ὁ ἀντίστοιχος ἑβραϊκός «nabhi’»# δηλώνουν πρωτίστως αὐτόν πού ὁμιλεῖ ἐξ ὀνόματος κάποιου ἄλλου καί δευτερευόντως αὐτόν πού προλέγει τά μέλλοντα. Ἐντεῦθεν ὁ προφήτης, ὡς ἄνθρωπος τοῦ Θεοῦ, εἶναι αὐτός πού ὁμιλεῖ ἀντ᾽ αὐτοῦ καί διερμηνεύει τίς βουλές ἐξ ὀνόματός Του. Εἶναι ἄλλως τό «στόμα τοῦ Θεοῦ» καί ὁ «ἑρμηνευτής τοῦ Θεοῦ», κατά τόν Ἱ.Χρυσόστομο δηλ. ὁ φορέας τῆς θείας Ἀποκαλύψεως. Σαφῆ ἐπ᾽αὐτοῦ μαρτυρία ἔχουμε ἀπό τό βιβλικό κείμενο, ὅπου ὁ Θεός, ἀπευθυνόμενος στό Μωϋσῆ, τοῦ ἀναγγέλλει τήν ἐπικείμενη ἐμφάνιση ἑνός νέου προφήτη, στό στόμα τοῦ ὁποίου θά ἐναποθέσει τούς θείους λόγους του γιά νά τούς ἀνακοινώσει κατ᾽ἐντολήν του στό λαό του· «προφήτην ἀναστήσω αὐτοῖς…ὥσπερ σέ καί δώσω τό ρῆμά μου ἐν τῷ στόματι αὐτοῦ, καί λαλήσει αὐτοῖς καθ᾽ὅτι ἄν ἐντείλωμαι αὐτῶ».(Δευτ.18,18)».# Οἱ προφῆτες, «οἱ χαρισματούχοι αὐτοί ἄνθρωποι», μέ τήν ἴδια ἤ παρόμοια ἔννοια, παρουσιάζονται στά ἱερά κείμενά μας καί ὡς «ὁρῶντες»#, «ἄνθρωποι τοῦ Θεοῦ»#, «ἄγγελοι τοῦ Κυρίου»# σέ ἀρκετά ἐδάφια καί περικοπές.#
Ἡ ἔννοια τῆς προφητείας ξεκινᾶ τόν 11 αἰώνα π.Χ.# καί ἀπαντᾶ στό εὐρύτερο περιβάλλον τῆς ἀρχαίας Ἀνατολῆς.# Ἱδρυτής θεωρεῖται ὁ προφήτης καί κριτής Σαμουήλ#, ἐνῶ ἀργότερα θά συνεχίσουν τό ἔργο αὐτό οἱ Ἠλίας, Ἐλισσαίος,# καί ἄλλοι «κύκλοι προφητῶν».# Ἡ περίοδος ὅμως μέ τήν ἰδιαίτερη ἄνθιση τῆς προφητείας εἶναι μεταξύ 8ου καί 5ου π.Χ. αἰώνων.# Τήν περίοδο αὐτή μεγάλες προφητικές μορφές ὅπως ὁ Ἠσαΐας, ὁ Ἰερεμίας, ὁ Ἰεζεκιήλ ἀποτελοῦν τούς λεγομένους μεγάλους καί μικρούς προφῆτες.# Τό πλῆθος αὐτό τῶν προφητῶν ἀναδεικνύονται σπουδαῖες πνευματικές προσωπικότητες ἐξαιτίας τῆς πνευματικότητάς τους καί τήν ὑψηλή θεολογική τους διδασκαλία.# Τελευταῖος προφήτης θεωρεῖται ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Πρόδρομος#, ἄν καί ἡ ἔννοια τῆς προφητείας δέν ἔλειψε ποτέ καί ὑφίσταται μέχρι καί σήμερα.# Σημειώνουμε ἀκόμη ὅτι ὁ τίτλος «προφήτις» ἐλήφθη ἀπό σπουδαῖες γυναῖκες ὅπως ἡ Δεββώρα# καί ὁ Ὀλδά.#
Χαρακτηριστικά γνήσιας προφητείας
Εἶναι ἀνάγκη νά ἀναφερθεῖ ὅτι ἐκτός τῶν γνησίων προφητῶν ὑπῆρχαν καί οἱ λεγόμενοι ψευδοπροφῆτες, οἱ ὁποῖοι ἀλλοίωναν καί διεστρέβλωναν τίς ἀλήθειες τοῦ Θεοῦ. Ἔτσι, εἶναι ἀπαραίτητο νά καταγραφοῦν τά βασικά χαρακτηριστικά τῆς γνήσιας προφητείας.
Πρῶτο χαρακτηριστικό μποροῦμε νά ἀναφέρουμε τόν τρόπο κλήσης τους στό ἀξίωμα.# Οἱ γνήσιοι προφῆτες καλοῦνται ἀπό τόν Θεό «δι᾽ἐνυπνίων, δι᾽ἐκστάσεως, δι᾽ὁραμάτων, ἐν ἐγρηγόρσει δι᾽ἐξωτερικῶν αἰσθήσεων( Ἐξοδ. 3,2) ἤ δι᾽ἐσωτερικῆς ἀποκαλύψεως ἐν ἐγρηγόρσει ἄνευ τινός εἰκόνος, ἀλλά διά τῆς φωνῆς τοῦ Θεοῦ αἰσθητῆς γενομένης διά τῆς ἀκοῆς τῆς ψυχῆς».# Οἱ ἴδιοι στήν συνέχεια, πληροφορηθέντες τό θέλημα τοῦ Θεοῦ, ἔχοντας τήν ἀκλόνητη πίστη ὅτι δέν μιλοῦν ἀφ᾽ἐαυτού τους, τό ἀνακοινώνουν στούς ἀνθρώπους προφορικῶς, μέσω συγγραφῆς ἤ καί συμβολικῶν πράξεων.# Πιό συγκεκριμένα ἔλεγαν «Λάλει Κύριε, ὅτι ὁ δοῦλός σου ἀκούει»# καί στήν συνέχεια ξεκινοῦσαν τήν ὁμιλία τους λέγοντας: «Τάδε λέγει Κύριος».# Τό ἴδιο ἔκαναν πιθανόν καί στίς ὁμάδες τῶν μαθητῶν πού τούς εἶχαν πλαισιώσει.#
Δεύτερο χαρακτηριστικό εἶναι ὅτι ὁ πραγματικός προφήτης βλέπει τά γεγονότα μέσα ἀπό τήν πίστη στόν Θεό. Κινεῖται καί κηρύττει μέ βάση αὐτά πού ὁ Θεός θέλει ἀπό τούς ἀνθρώπους. Ὁ Β.Βέλλας ἀναφέρει: « Ὁ προφήτης τά πάντα βλέπει διά τῆς θρησκείας καί τά πάντα θέλει συνεργοῦντα πρός τήν θρησκείαν καί ἐν τῆ θρησκεία τά πάντα συγκεφαλαιοῖ».# Πράγματι, οἱ γνήσιοι προφῆτες κήρυτταν αὐτά πού ζοῦσαν χωρίς φόβο γιά τίς συνέπειες τῶν λόγων τους, χωρίς δισταγμό νά ἀσκοῦν κριτική ὄχι μόνο στόν ἁπλό λαό ἀλλά καί σέ αὐτούς ἀκόμα τούς βασιλεῖς.# Σέ ἀντίθεση μέ τούς ψευδοπροφῆτες, πού προφήτευαν ἔναντι δώρων καί συμφερόντων, οἱ γνήσιοι προφῆτες ἔλεγχαν τά κακῶς κείμενα τῶν ἐπιφανῶν ἀκόμα καί δημόσια μέ μεγάλη παρρησία, ὅπως γιά παράδειγμα ὁ προφήτης Ἠλίας# καί ὁ Ὠσηέ#. Στίς περισσότερες περιπτώσεις ὁ λόγος τους ἐπισφραγιζόταν μέ ἕνα θαυμαστό σημεῖο ἀπό τήν μιά καί ἀπό τήν ἄλλη μέ τό ἴδιο τους τό αἷμα.
Ἕνα ἀκόμα χαρακτηριστικό τῶν γνησίων προφητῶν ἦταν ἡ ἐκπλήρωση τῶν λεγομένων τους. Ὅσα φωτίζονταν καί ἔλεγαν θά πραγματοποιοῦνταν, γιατί, ὅπως προείπαμε, τά στόματά τους ἦταν τό στόμα τοῦ Θεοῦ.# Ὄχι ὡς ἄβουλα ὄντα ἀλλά ἔχοντες «προφητική συνείδηση» σύμφωνα μέ τήν ὁποία, ταυτίζεται τό ἀνθρώπινο ἐγώ μέ τό θεῖο.# Κάποιες φορές ὁ λόγος τους δέν ἐκπληρωνόταν, γιατί ἔτσι τό ἤθελε ὁ Θεός. Ἦταν τότε πού ὁ Θεός βλέποντας τήν πραγματική μετάνοια τῶν ἀνθρώπων «ἄλλαζε» τήν βούλησή Του.
Ὡς τελευταῖο χαρακτηριστικό τῶν ἀληθινῶν προφητῶν ὑπῆρξε ὁ μεσσιανικός τους προσδιορισμός καί εἰδικῶς ὁ Χριστολογικός τους προσδιορισμός.# Κηρύττοντας, προετοίμαζαν τούς ἀνθρώπους γιά τήν ἔλευση τοῦ Μεσσία, δίνοντας γιά αὐτόν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, σχεδόν διαζωγραφίζοντάς τον. Ξένοι καί ἡμέτεροι ἑρμηνευτές ἔχουν ταυτοποιήσει τόν Μεσσία αὐτόν μέ τό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ, ἄν καί ἄλλοι, μέχρι καί σήμερα, ἐγείρουν ζωηρές ἀμφιβολίες ὡς πρός τήν χριστολογική αὐτή ἑρμηνεία.#
Ὁ προφητικός λόγος σήμερα
Τό κήρυγμα τῶν προφητῶν δέν πρέπει νά λείπει ποτέ ἀπό τήν Ἐκκλησία ἀλλά χρειάζονται τά ἀνάλογα πρόσωπα γιά νά τόν ἐκφέρουν, ὄχι βεβαίως ὑποκριτικά, ἀλλά ὡς καρπό τῆς πνευματικῆς τους ζωῆς. Ἡ προφητεία εἶναι χάρισμα ἀπό τόν Θεό καί δέν δίνεται σέ ὅλους. Οἱ προφῆτες τόσο τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης ὅσο καί τῆς Καινῆς εἶχαν φθάσει στήν θέωση καί ἄρα στήν θεοπτία.# Αὐτοί οἱ ἄνθρωποι μέ τόν τρόπο αὐτό ἔκαναν κάτι πολύ σημαντικό· Κατηλλάγησαν μέ τόν Θεό καί ἔγιναν φίλοι Του.# Εἶναι οἱ ἴδιοι πού ζῶντες μέσα στήν θεοπτία μποροῦν νά γίνουν πραγματικά πνευματικοί ἀναγεννητές καί καθοδηγοί ψυχῶν.#Ἐν κατακλεῖδι, θά ἀναφέρω ἕνα περιστατικό πού σχετίζεται μέ τό γέροντα Πορφύριο, τόν ἤδη ἅγιο τῆς Ἐκκλησίας μας, τόν ἔμπλεω χαρισμάτων, καί αὐτοῦ τοῦ προφητικοῦ χαρίσματος, τόν ἅγιο Πορφύριο τόν Καυσοκαλυβίτη. Εἶχαν ἐπισκεφθεῖ τόν γέροντα μιά οἰκογένεια μέ τό μικρό τους παιδάκι στήν ἀγκαλιά γιά νά τό εὐλογήσει ὁ παππούλης. Ὁ π. Πορφύριος τό ἔλαβε στά χέρια του καί «εἶδε» ὅτι τό παιδί αὐτό γιά τό ὁποῖο τόσο χαρούμενοι ἦταν οἱ νέοι γονεῖς θά πέθαινε. Πόσο πόνο ἔλαβε μέσα του ἀπό τό προφητικό χάρισμα πού εἶχε! Βλέπουμε λοιπόν ὅτι τά χαρισμάτα δέν εἶναι γιά ὅλους οὔτε εἶναι γιά ἐντυπωσιασμό. Τά θαυμαστά γεγονότα τῶν χαρισματούχων ἀνθρώπων συμβαίνουν γιά νά ἐμπιστευτεῖ ὁ πιστός περισσότερο τόν Θεό. Χρειάζεται μεγάλη πνευματικότητα γιά μπορέσεις νά τό ἔχεις καί νά τό ἀντέξεις. Χρειάζεται νά δίνεις καθημερινά αἷμα γιά νά λαμβάνεις Πνεῦμα! Ἄς κλείσουμε τά προαναφερθέντα μέ τήν εὐχή νά ζήσουμε τή ἀκόλουθη φράση τοῦ μεγάλου θεολόγου π. Ἰωάννου Ρωμανίδη: «Ὅταν ἔχουμε τήν ἐμπειρία τῆς θεώσεως στήν ἄλλη ζωή, δέν χρειάζεται οὔτε ἡ Ἁγία Γραφή οὔτε ἡ νοερά προσευχή οὔτε οἱ θεολογικές γνώσεις καί τά δόγματα…»,# καί τά χαρίσματα θά προσθέταμε ἐμεῖς!