πηγή: Τσαντίρης Νίκος Σύμβουλος θρησκευτικού τουρισμού -ekklisiaonline.gr
Η Παναγία της Ξενιάς, είναι φτιαγμένη από κερί και μαστίχα, το «κηρομάστιχο», που φαίνεται ότι χρησιμοποιήθηκε από τα πρώτα χριστιανικά χρόνια ενώ σύμφωνα με την λαϊκή παράδοση, είναι έργο του Ευαγγελιστή Λουκά και βρέθηκε με θαυμαστό τρόπο στην παραλιακή περιοχή της «Λάκα Παναγιάς» στο σημερινό χωριό Αχίλλειο της Μαγνησίας, γύρω στα 850.τη «Λάκα Παναγιά», μία μικρή χερσονησίζουσα εδαφική γλωσσίδα, υπήρχε τότε μία χριστιανική εκκλησία και άλλα κτίσματα γύρω της, επάνω σε ερείπια αρχαιοελληνικών λατρευτικών ιερών προς τιμήν της θεάς Δήμητρας και του θεού Ποσειδώνα. Οι κάτοικοι και οι κληρικοί της περιοχής πήραν την εικόνα της Παναγίας και την τοποθέτησαν στην εκκλησία τους και την «Παναγιά» αυτή, πού ξαφνικά ήρθε στα μέρη τους, την ονόμασαν «Παναγία Ξενιά», επειδή ήρθε από τα «ξένα».Έτσι έγινε εκεί ένα μοναστήρι, το Μοναστήρι της «Λάκα Παναγιάς», πού πήρε και την ονομασία «Μοναστήρι Παναγίας Ξενιάς» και εκεί η εικόνα της «Παναγίας Ξενιάς» έμεινε 250 περίπου χρόνια μέχρι κάπου στα 1210.
Οι συχνές πειρατικές επιδρομές αλλά και η εχθρική ατμόσφαιρα που δημιουργούσε στην περιοχή η καταλυτική και δυναμική παρουσία των καθολικών Βενετών και των φανατικών καθολικών μοναχών του Τάγματος των Ιωαννιτών Ιπποτών τους αλλά και των αδελφών Αλμπερτίνου και Ρολανδίνου Κανόσα ανάγκασαν τους ορθόδοξους μοναχούς να εγκαταλείψουν το Μοναστήρι τους στη «Λάκα Παναγιά» και να χτίσουν άλλο στο μεγάλο και απόμερο δασόκτημά τους «Κουκλιάς», στο οποίο έμειναν μέχρι το 1350 περίπου οπότε μετακόμισαν στην Παναγία Κισσιώτισσα (Μονή Άνω Ξενιάς).
Η «Παναγία Ξενιά» ήταν μία εικόνα με τεράστια φήμη εξ αιτίας του θαυμαστού τρόπου με τον οποίο έφτασε στην περιοχή αλλά και εξ αιτίας των πολλών θαυμάτων που αποδίδονταν σε αυτή, κουβαλώντας μια τέτοια μεγάλη φήμη μαζί της η «Παναγία Ξενιά» έφτασε στην «Παναγία Κισσιώτισσα». Η μεγάλη αυτή φήμη της επισκίασε την φήμη της επίσης θαυματουργής εφέστιας εικόνας της Παναγίας Κισσιώτισσας που υπήρχε ήδη στο μοναστήρι και βαθμηδὸν το Μοναστήρι αντί «Μοναστήρι Παναγίας Κισσιώτισσας» άρχισε να ακούγεται και να γίνεται γνωστό ως «Μοναστήρι Παναγίας Ξενιάς».Η ονομασία, ωστόσο, «Μοναστήρι Παναγίας Ξενιάς», ουδέποτε δόθηκε επίσημα από κάποια υπεύθυνη και αρμόδια αρχή και ουδέποτε πάρθηκε κάποια σχετική απόφαση του αρμόδιου ηγουμενοσυμβουλίου για την μετονομασία.
Το επίσημο ηγουμενοσυμβούλιο του Μοναστηριού χρησιμοποιούσε πάντοτε την ονομασία «Ιερά Μονή Κοιμήσεως Θεοτόκου» και είχε και σφραγίδα «Ιερά Μονή Παναγίας Κισσιωτίσσης», της οποίας σφραγίδας σήμερα σώζονται μόνο αποτυπώματα.
Αλλά και οι πολιτικές και δημοτικές αρχές της περιοχής του Αλμυρού, καλοί γνώστες της ιστορίας και της πραγματικότητας, την ονομασία «Μονή Παναγίας Κισσιωτίσσης» χρησιμοποιούσαν στην αλληλογραφία τους, όταν αναφέρονταν σε αυτό το μοναστήρι και μόνο οι ξένοι επισκέπτες του μοναστηριού και οι αρχές άλλων τόπων, όχι οι ντόπιες, χρησιμοποιούσαν την επικρατέστερη σήμερα ονομασία «Μοναστήρι Παναγίας Ξενιάς».
Γύρω στα 1850 η εικόνα της Παναγίας Ξενιάς μεταφέρθηκε στο μετόχι του Μοναστηριού «Άγιος Νικόλαος», που είναι γνωστό σήμερα ως «Παλιά Κάτω Ξενιά».
Η εικόνα «Παναγία Ξενιά» είχε παραμείνει στο Μοναστήρι της Παναγίας Κισσιώτισσας επί πέντε περίπου αιώνες, από το 1350 μέχρι το 1850. Από τότε, το 1850, το μετόχι Άγιος Νικόλαος άρχισε να λέγεται «Μοναστήρι Παναγίας Ξενιάς» και επειδή και το Μοναστήρι της Παναγίας Κισσιώτισσας λεγόταν «Μοναστήρι Παναγίας Ξενιάς» για να διακρίνονται μεταξύ τους λέγονταν «Κάτω Μοναστήρι Παναγίας Ξενιάς» και «Πάνω Μοναστήρι Παναγίας Ξενιάς», δεν ήταν δηλαδή δύο ξεχωριστά και ανεξάρτητα μεταξύ τους μοναστήρια αλλά μόνο δύο απομακρυσμένα μεταξύ τους κτιριακά συγκροτήματα ναών και κελιών, το «Πάνω» και το «Κάτω», ενός και μόνο μοναστηριού.
Μετά τους καταστρεπτικούς σεισμούς του 1980 στην περιοχή του Αλμυρού Βόλου, άρχισε να χτίζεται το νέο Μοναστήρι στο λόφο «Καστράκι» πολύ κοντά στο μοναστήρι που καταστράφηκε, το οποίο ονομάστηκε επίσης «Μοναστήρι της Παναγίας Ξενιάς» και η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Ξενιάς μεταφέρθηκε εκεί και αποτελεί σήμερα ένα υπέρ πολύτιμο θησαυρό της. Έτσι σήμερα έχουμε δύο ξεχωριστά μοναστήρια «Παναγίας Ξενιάς», το «Πάνω» και το «Κάτω» ή την «Ανδρώα Μονή Παναγίας Ξενιάς» και την «Γυναικεία Μονή Παναγίας Ξενιάς», αν και η ονοματοδότρα εικόνα είναι μία και μόνη, η εικόνα «Παναγία Ξενιά» που βρίσκεται στην Γυναικεία Μονή Παναγίας Ξενιάς, η οποία είναι και η μόνη που δικαιούται και νομιμοποιείται να έχει την ονομασία αυτή.