Το Σάββατο 28-5-2011, ο Πανοσιολογιώτατος Αρχιμανδρίτης του Οικουμενικού Θρόνου, Θωμάς Ανδρέου (φωτο) Ιεροκήρυξ της Ιεράς Μητροπόλεως Ελευθερουπόλεως, μετά από σχετική Πρόσκληση του Κοσμήτορα της Θεολογικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, παρέστη και ομίλησε εις το Θεολογικό-Μεταπτυχιακό Σεμινάριο, που έλαβε χώρα στην Ακαδημία Θεολογικών και Φιλοσοφικών Σπουδών, ‘’Άγιοι Κύριλλος και Μεθόδιος’’ της Ιεράς Μητροπόλεως Λαγκαδά, Λητής και Ρεντίνης και με την Σεπτή Ευλογία και παρουσία, του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Λαγκαδά, Λητής και Ρεντίνης κ. Ιωάννου. Ο π. Θωμάς, εισηγήθηκε το θέμα’’ Βούλγαροι Νεομάρτυρες’’ και ανακοίνωσε την ανακάλυψη του Ιερού Ναού και της Εικόνος, του Αγίου Νεομάρτυρος Νικολάου του εξ’ Ιωαννίνων, που αποτελεί μέρος της εργασίας της μεταπτυχιακής του διατριβής. Κατά την διάρκεια της εισηγήσεως του ο Πανοσιολογιώτατος, παρουσίασε στο πολυπληθές ακροατήριο, φωτογραφικό αντίγραφο της ευρεθείσης Ιεράς Εικόνος του Αγίου Νεομάρτυρος Νικολάου του Νέου, εξ ‘Ιωαννίνων, (η εικόνα βρέθηκε σε παλαιό Ναό του Αγίου στην περιοχή Αυλώνα Αττικής) την οποίαν και μετά το πέρας της εισηγήσεως δώρισε στον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη κ. Ιωάννη, εκ μέρους του Κοσμήτορος και της ομάδος του μεταπτυχιακού τμήματος. Την επιστημονική ημερίδα κάλυψε τηλεοπτικά το Εκκλησιαστικό Κανάλι 4Ε της Θεσσαλονίκης.
Ο αρχιμανδρίτης του Οικουμενικού Θρόνου Θωμάς Ανδρέου, στην εισήγησή του αποκάλυψε πώς έφθασε στην ανακάλυψη της εικόνας και του παρεκκλησίου:
« Όταν ο σεβαστός μου Ακαδημαϊκός διδάσκαλος, κ. Μιχαήλ Τρίτος, Κοσμήτορας της Θεολογικής Σχολής της Θεσσαλονίκης στην ομάδα του μεταπτυχιακού τμήματος του οποίου έχω την τιμή να ανήκω, μου ανέθεσε το συγκεκριμένο θέμα την μελέτης των Βούλγαρων Νεομαρτύρων, μέσα στα ονόματα που έπρεπε να ερευνήσω ήταν και αυτό του Νεομάρτυρα Νικολάου του εξ’ Ιωαννίνων. Πρόκειται περί ενός σχεδόν αγνώστου μάρτυρα από την Ελληνική βιβλιογραφία και τα νεομαρτυρολογικά κείμενα, με μοναδική αναφορά την μελέτη του Καθηγητού Δημητρίου Γόνη όπου ο συγγραφεύς αναφέρει τον Μάρτυρα με ένα πολύ συνοπτικό μαρτύριο[1]. Αντίθετα υπήρχε πλούσια βιβλιογραφία στην Βουλγαρική γλώσσα μιας και η πρώτη καταγραφή της ζωής και του μαρτυρίου του Αγίου Νεομάρτυρος Νικολάου ,εξ Ιωαννίνων λέμε εμείς, από την Σόφια λένε οι Βούλγαροι ,θέλοντας να δείξουν την υπερηφάνεια και την τιμή για τον Άγιο της Σόφιας, χωρίς ασφαλώς να αμφισβητείται η Ηπειρωτική του καταγωγή. Ένας επίσης σημαντικός κατά την γνώμη μου λόγος αυτής της αγνωσίας του Νεομάρτυρα Νικολάου του Νέου εξ’ Ιωαννίνων είναι η πιθανή ταύτιση του με τον ομώνυμο του Νεομάρτυρα Νικόλαο τον Μετσοβίτη ,ο οποίος επίσης μαρτύρησε- κατά θεού συγκατάβαση- την 17ηνΜαΐου του 1617.
Πολύ πιθανόν ,από την μία η έλλειψη βιβλιογραφικών πηγών σχετικών με τον Νικόλαο από τα Γιάννενα ,σε αντίθεση με την πλουσιότατη βιβλιογραφία για τον έτερο Ηπειρώτη ,τον Μετσοβίτη Νικόλαο Μπασδάνη ή Βλαχονικόλα [2]που μαρτύρησε την ίδια ημέρα την 17ηνΜαΐου του 1617 στα Τρίκαλα της Θεσσαλίας, από την άλλη το ίδιο όνομα και των δύο και οι κοινή καταγωγή να έθεσαν στην αφάνεια τον προγενέστερο που μαρτύρησε στην Βουλγαρία. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός όπως από την έρευνα προκύπτει πως και οι δύο ,έχουν πέντε κοινά στοιχεία, εκτός από το ότι και οι δύο μαρτύρησαν από τους Τούρκους . Τα κοινά τους γνωρίσματα είναι τα εξής: 1) Και οι δύο έχουν το ίδιο όνομα, 2) έχουν κοινή Ηπειρωτική καταγωγή, ο πρώτος Γιαννιώτης ,ο δεύτερος Μετσοβίτης, 3) και οι δύο εξαναγκάστηκαν σε εξισλαμισμό, σε διαφορετική ηλικία ο ένας από τον άλλον 4) έχουν την ίδια ημερομηνία μαρτυρίου ,την 17ηνΜαΐου με διαφορά 62 ετών ο ένας από τον άλλον και 5) ίσως το πλέον εκπληκτικό κοινό τους στοιχείο : Και οι δύο είχαν την ίδια μαρτυρική κατάληξη. Τα σώματα τους παρεδόθησαν στην φωτιά για να καούν! Ασφαλώς και πρόκειται για δύο διαφορετικά πρόσωπα και αυτό συμπεραίνεται και από την χρονολογική διαφορά των 62 ετών του μαρτυρίου του καθενός αλλά και από τον τόπο μαρτυρίου, αφού ο πρώτος μαρτύρησε στην Σόφια της Βουλγαρίας και ο δεύτερος στα Τρίκαλα της Θεσσαλίας. Η έρευνα μας για τον προγενέστερο Νικόλαο τον εξ’ Ιωαννίνων του 1555, έχει να κάνει με την ανάδειξη ενός αφανούς νεομάρτυρα της Ορθοδόξου Εκκλησίας μας ,ο οποίος με το μαρτύριο του στην Σόφια δημιουργεί έναν σύνδεσμο μεταξύ Ελλάδος στην οποίαν γεννήθηκε και Βουλγαρίας ,στην οποίαν και μαρτύρησε για την Αγάπη του Χριστού.
Ο Νεομάρτυρας Νικόλαος γεννήθηκε το 1510 στην πόλη των Ιωαννίνων [3] από ευσεβείς γονείς, τον Μαρτίνο και την Ευφροσύνη. Η ζωή και το μαρτύριο του Αγίου κατεγράφησαν στην Βουλγαρική γλώσσα όπως ήδη αναφέραμε από τον Λόγιο Ματθαίο Γραμματικό[4], Διάκονο και Λαμπαδάριο της Μητροπόλεως Σόφιας ,σύγχρονο του Αγίου και το πρωτότυπο χειρόγραφο φυλάσσεται στην βιβλιοθήκη του ομώνυμου Ναού του Νεομάρτυρα στην Σόφια της Βουλγαρίας.
Σύμφωνα λοιπόν με το πρωτότυπο βουλγαρικό κείμενο της εποχής του μαρτυρίου του Αγίου, ο Νικόλαος ο οποίος έμαθε την τέχνη του υποδηματοποιού, μετέβει στην Σόφια μετά τον θάνατο των γονέων του[5]όπου έγινε γνωστός λόγω της τέχνης του και της ευλαβικής ζωής του με αποτέλεσμα να γίνει δεκτός στην Σόφια με μεγάλη εγκαρδιότητα από τους Χριστιανούς κατοίκους της. Κατά τον Ματθαίο Γραμματικό ήταν τόσο αγαπητός και καλοσυνάτος που οι Βούλγαροι της Σόφιας τον αγάπησαν τόσο πολύ ώστε να τον νυμφεύσουν με μια κοπέλα από την Σόφια και να παραμείνει για πάντα εκεί ,κάτι το οποίον και επετεύχθη αφού νυμφευόμενος μια κοπέλα εκεί απέκτησε μαζί της και δύο παιδιά τα οποία όμως πέθαναν πρόωρα.
Και αυτός, ο ευσεβής ,δεν θρήνησε και η σύζυγος του τον παρότρυνε να μην θρηνήσουν αλλά να πιστεύουν στην Ανάσταση. Έχοντας απόλυτη πίστη στην αιώνια ζωή, παρηγορήθηκαν μιλώντας ο ένας στον άλλον με την φωνή του ευλογημένου Ιώβ και λέγοντας: « Ο Θεός έδωσε, ο Θεός πήρε, όπως ο Θεός αποφάσισε ,ας είναι ευλογημένο το όνομα του Κυρίου»[6]. Η ενάρετη ζωή του Νικολάου και ο αδαμάντινος χαρακτήρας του ,είχαν γίνει αιτία , λόγω κάποιου προβλήματος που του δημιούργησε ο φθόνος ενός τούρκου, πριν από το θάνατο των παιδιών του, να φύγει για κάποια χρόνια και να κρυφτεί στην Ρουμανία, ώστε να μην κινδυνέψει από τον φθόνο του τούρκου [7]. Στο μεσοδιάστημα έγινε στρατιωτικός εκεί και υπηρέτησε στην αυλή του τοπικού Ηγεμόνα.
Όταν πλέον επέστρεψε στην Σόφια μετά από τρία χρόνια το 1554 δηλ. ένα χρόνο προ του μαρτυρίου του σε ηλικία 45 ετών και αφού είχε συμβεί το οδυνηρό γεγονός του θανάτου των παιδιών του που ήδη αναφέραμε, ένα περιστατικό θα του αλλάξει ολόκληρη την ζωή του. Εκλήθη σε γεύμα από γείτονες του Τούρκους, οι οποίοι αφού του έριξαν κάποιο υπνωτικό στο κρασί του, αφού εκείνος έπεσε σε βαθύ ύπνο, κάλεσαν τον χότζα ο οποίος του έκανε περιτομή! Όταν ξύπνησε και αντελήφθη τι του είχε συμβεί, κλείστηκε για ένα χρόνο μέσα στο σπίτι του κλαίγοντας απαρηγόρητος και προσευχόμενος συνεχώς[8]έως ότου ο χότζας τον κάλεσε να πάει στο τζαμί να προσευχηθεί –και μάλιστα την ημέρα που οι Χριστιανοί εόρταζαν την Ανάληψη του Κυρίου- διότι πλέον όπως του είπε, ήταν μουσουλμάνος, αφού είχε περιτμηθεί. Ο Νικόλαος απάντησε πως τίποτα δεν θα μπορούσε να τον κάνει να αρνηθεί τον Χριστό και έτσι ξεκινούν τα μαρτύρια.
Αφού φυλακίσθηκε ανακρίθηκε από τον δικαστή και ομολόγησε με παρρησία τον Χριστό, μάλιστα ο συναξαριστής του μαρτυρίου του ο Ματθαίος Γραμματικός, μεταφέρει στο χειρόγραφο του θεολογικότατες απαντήσεις που δίνει ο Άγιος στον Δικαστή και μάλιστα τεκμηριωμένες μέσα από την Αγία Γραφή. Αφού κτυπήθηκε από τους παριστάμενους, σε σημείο που να πληγωθεί βαριά οδηγήθηκε σε μία περιοχή , λίγο έξω από την πόλη η οποία ονομάζονταν ‘’ Γιούτς μπουνάρ’’ (τρία πηγάδια) αφού λιθοβολήθηκε μέχρι θανάτου ,το σώμα του παραδόθηκε στην φωτιά και στο τέλος την τέφρα του την έριξαν στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα,(μόνο ένα μικρό οστό μας λέει ο Γραμματικός, διέσωσε ένα μικρό παιδί όταν το πήρε και το έβαλε στην τσέπη του και είναι το μοναδικό λείψανο του Αγίου που φυλάσσεται στον μεγαλοπρεπή Ναό Του στην Σόφια) .
Το μαρτύριο του Αγίου έγινε την 17ηνΜαΐου του 1555 και μάλιστα υπάρχει παλαιό παρεκκλήσιο στον τόπο του μαρτυρίου του στην Σόφια, εκτός του περικαλλούς μεγάλου Ναού του. Μάλιστα λίγο μετά τον μαρτυρικό του θάνατο αγιοκατατάχθηκε από τον τότε Μητροπολίτη Σόφιας Ιώβ με την έγκριση τοπικής επαρχιακής Συνόδου.
Την 10ηνΜαΐου 2011, λίγες ημέρες πριν την γιορτή του Αγίου Νεομάρτυρος Νικολάου του εξ’ Ιωαννίνων, δέχτηκα ένα τηλεφώνημα από τον Δικηγόρο κ. Κωνσταντίνο Παχή από την Αθήνα, ο οποίος είναι μέλος του Συλλόγου Αυλωνιτών ‘’ Το Σάλεσι’’, και με ενημέρωσε πως ανακάλυψε το μοναδικό ίσως παρεκκλήσιο του Αγίου στην Ελλάδα στην περιοχή της Πάρνηθας ,σε μια ορειβατική εξόρμηση του Συλλόγου στην περιοχή. Αναζητώντας πληροφορίες για τον άγνωστο για εκείνον Νεομάρτυρα επ΄ονόματι του οποίου έχει κτισθεί το παλαιότατο παρεκκλήσι από Σαρακατσαναίους βοσκούς που είχαν ποιμνιοστάσια στην περιοχή τον 18οκαι 19οαιώνα, βρήκε αναρτημένο στο διαδίκτυο το κείμενο της παρούσης εργασίας που αφορά τον Νεομάρτυρα Νικόλαο και με ανεζήτησε για να μου πει πως υπάρχει ο μοναδικός πιθανόν ναός του Αγίου στην Ελλάδα, εκεί στην δασόφυτη Πάρνηθα ,στην περιοχή του Αυλώνα Αττικής. Μάλιστα είχε την ευγενή καλοσύνη- και τον ευχαριστώ θερμά για αυτό- να μου στείλει κάποιες φωτογραφίες από το γραφικό Εκκλησάκι του Αγίου και την γύρω περιοχή. Ο μικρός ναός που κτίσθηκε από Σαρακατσάνους που έμεναν στην περιοχή είναι ξυλόστεγος μονόκλιτη βασιλική, με μάλλον μεγάλη κόγχη Ιερού Βήματος. Η κόγχη δε καταλαμβάνει ικανό τμήμα του Ναού αφήνοντας δυσανάλογα <μικρό> εσωτερικό .Εντός του παρεκκλησίου και επί του τέμπλου βρέθηκε η παλαιότατη εικόνα του Αγίου[9],έργο του 1891 που αναγράφει: ‘’ ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ νεομάρτυς εξ’ Ιωαννίνων ’’ και παρουσιάζει τον Νεομάρτυρα ,σε νεαρή σχετικά ηλικία, ένθρονο, ντυμένο με την στρατιωτική του στολή, περιβεβλημένο πορφυρό χιτώνα, να κρατά στο ένα χέρι του ακόντιο και στο άλλο τον Τίμιο Σταυρό, σύμβολο του μαρτυρίου του. Στο κάτω αριστερά μέρος της εικόνας ,υπάρχει μικρή επιγραφή που γράφει:’’ εις μνημόσυνον των συνδρομητών μενιδίου 1891 ‘’ Η παλαιοτάτη εικόνα του Νεομάρτυρα, μοναδική στην Ελλάδα ίσως ,όπως και το Εκκλησάκι του, είναι διαστάσεων 70 εκατοστά ύψος και 50 εκατοστά πλάτος. Στο επάνω μέρος αριστερά της εικόνας όπως την κοιτάζουμε έχει έναν άγγελο που τείνει στέφανο ρόδινο στον Άγιο και στα δεξιά της εικόνας τον ευλογεί η δεξιά του Κυρίου. Είναι εξαιρετικά εκπληκτικό το γεγονός πως αυτή η αποκάλυψη σε εμένα ,έγινε 7 ημέρες πριν την εορτή του Αγίου!»