Το νόημα των εθίμων• με αφορμή τα Χριστούγεννα*
...Το έθος, η συνήθεια -απ’το οποίο και το ήθος- προκύπτει σαν ανάγκη,
και όχι σαν μιά κατασκευασμένη σε γραφείο «εθιμική γιορτή», όπως
π.χ. ...«η γιορτή της μπανάνας» ...«η γιορτή του κομοδίνου» ...κ.λ.π.,
αλλά είναι συνδεδεμένα τα πραγματικά έθιμα, με τον Κύκλο της Ζωής
κ του Θανάτου, με τον Κύκλο της εναλλαγής των Εποχών, κι αυτοί
λειτουργικά κ υπαρξιακά συνδεδεμένοι με τον Θρησκευτικό Κύκλο.
Τα έθιμα, μεταφέρουν γνώση, κωδικοποιούν εμπειρία, αποτελούν μύηση,
για την κοινότητα και τις πραγματικές ανάγκες της• συντελούν δε, στην κατανίκηση του αισθήματος του φόβου, για τον χρόνο που περνά ανεπιστρεπτί, δημιουργώντας και αφήνοντας παρακαταθήκη στις γενειές, αυτό που αποκαλούμε Παράδοση.
Τα έθιμα λειτουργούν μέσω Δρωμένων, που κωδικοποιημένα αναφέρονται
στις Ανάγκες της Κοινότητας. Ποιά είναι η πραγματική και άμεση Ανάγκη
του Ανθρώπου πάνω στη Γη ; Είναι η Ανάγκη να θραφεί !
Η καρποφορία όμως της Γης, είναι αμφίβολη.
Με το Δρώμενο που αναπτύσει η κοινότητα, προσπαθεί να προκαλέσει την καρποφορία αυτή. Μπορεί αυτό να είναι ένας χορός, πάνω στο κομμάτι γης
που πρόκειται να καλλιεργηθεί, με τα μέλη του χορού παριστάνοντας τα στάχυα
πότε να πέφτουν με τον χορό τους προς τη γη και πότε να σηκώνονται απ’αυτήν
θέλοντας να δείξουν του Ουρανού, το πως επιθυμούν να λειτουργήσει η Γη,
για τον σπόρο που σε λίγο θα βάλουν μέσα της.
Από αυτά τα Θρησκευτικά Γεωργικά Δρώμενα προέρχεται, κι απ’αυτά γεννήθηκε, η Θεατρική Λειτουργία, η υπαρξιακή βάση όλων των Τεχνών,
γι’αυτό και κάθε πραγματικός ηθοποιός κ καλλιτέχνης, πρέπει να εμφορείται από το ίδιο με του αρχαίου Γεωργού, αυτό αίσθημα ανάγκης, όταν προσπαθεί
να καρποφορήσει την Τέχνη του.
Τα έθιμα του Κύκλου των Χριστουγέννων,
παρουσιάζουν εξαιρετικό ενδιαφέρον διότι συμπίπτουν με τα εξής :
Πρώτον• με το Χειμερινό Ηλιοστάσιο και την Αρχή του Φωτός.
Είναι η εποχή που η ημέρα αρχίζει να μεγαλώνει. Είναι αξιοσημείωτο το ότι πράγματι, καθώς μπαίνουμε στο Καλοκαίρι κι εκει κατά τα τέλη Ιουνίου, αρχίζει η ημέρα να μικραίνει, κ τι έχουμε εκεί; Σαν ισορροπία, τις φωτιές του Άη Γιάννη• ενώ μέσα στο «μαύρο» του Χειμώνα αρχίζει το φως να μεγαλώνει !
Από το σκοτάδι αρχίζει η Δημιουργία...
«...και εγένετο εσπέρα και εγένετο πρωί, ημέρα μία...» Γέννεσις 1, ε
γι’αυτό και η πρώτη Θρηκευτική Ακολουθία της Ημέρας, είναι ο Εσπερινός•
και η πραγματική αρχή Θρησκευτικού κ Γεωργικού Χρόνου η 1η Σεπτεμβρίου.
Δεύτερον• με την Γη να περνάει σιγά σιγά –αφού έχει προηγηθεί το Φθινόπωρο
του Οργώματος κ της Σποράς- στο στάδιο του Ανθίσματος• γιά να έλθει μετά η Άνοιξη της Καρποφορίας και της Ανάστασης !
Τρίτον• η ίδια η Τριμερής δομή του Δωδεκαημέρου των Χριστουγέννων,
Χριστούγεννα – Περιτομή Κυρίου – Θεοφάνεια, βλέπουμε ότι μπορεί να αντιστοιχήσει στα Τρία βασικά αγαθά της Γης :
Ο βασικώτατος Σίτος στην Αρχή, στην Γέννα• ο Οίνος στην Οδύσσεια της Ζωής,στην Περιτομή ή αν θέλετε στο θυσιαστήριο του Χρόνου, την Πρωτοχρονιά•
και το Έλαιον στο Τέλος, που είναι ταυτόχρονα και Αρχή, και τότε πραγματικά
ο Άνθρωπος φανερώνεται ποιός είναι, με απώτατο σημείο της φανέρωσης του αυτής την χαρισμένη θέωση, την Θεοφάνεια, αν ο Χριστιανός αυτός είναι Άγιος.
Ας πάρουμε ένα Χριστουγεννιάτικο έθιμο της Κεφαλονιάς, στο οποίο μπορούμε να δούμε να εμπεριέχονται κωδικοποιημένα σε Δρώμενο, τα προαναφερθέντα στοιχεία. Πρόκειται για το λεγόμενο, «Βάπτισμα της Φωτιάς».
-Φωτιά, εναρμονισμένη με το φως που ξεκινάει-
Την Παραμονή των Χριστουγέννων, θα τοποθετηθούν στο δάπεδο, του ζωτικής σημασίας χώρου της Εστίας του Οίκου-διότι εκεί παρασκευάζεται η τροφή της Οικογένειας- τρία διαφορετικά και αναμμένα να καίνε, υλικά :
Από ξύλο Ελιάς• από Αμπέλι• και από άχυρα Στάχεων ή από Σκίνα.
Ο Πατέρας της Οικογένειας φέρνει μιά φρεσκοψημμένη κουλούρα, στολισμένη με ξηρούς καρπούς –το ξερό, η ξερή Γη, που πρόκειται να ξαναγίνει ανθισμένη κ χλωρή- χαραγμένη σε τόσα κομμάτια, όσα και τα μέλη της Οικογένειας.
Κρατάει, σε ρόλο θεού, την εμβληματική στρογγυλή κουλούρα, πάνω από τα τριμερή υλικά που σιγοκαίνε στο δάπεδο.
Λέμε σε ρόλο θεού, διότι πρόκειται να δείξει του Αληθινού Θεού, αυτό που του ζητάει• το να ζωντανέψουν δηλαδή τα κάτω στη Γη αγαθά.
Αυτό φαίνεται και από το ότι κρατάει στα χέρια του ένα σύμβολο, τον κύκλο, που μπορεί να συμβολίσει τον Θεό σαν το Κέντρο απ’το οποίο, όλα τα σημεία
της Περιφέρειας απέχουν εξ’ίσου απ’αυτό• κωδικοποίηση της πραγματικότητας
ότι ο Θεός είναι για Όλους.
Κατόπιν, ενώ τα μέλη της Οικογένειας ψάλλουν «Η Γέννησις σου Χριστέ ο Θεός ημών...», χύνει μέσα από την οπή, του σε σχήμα κουλούρας άρτου, κρασί κ λάδι,
πάνω στα σε αντιστοίχιση υλικά που βρίσκονται κάτω•
και τότε αυτά παίρνουν «ζωή» κατά τον συμβολικό τρόπο του ότι αρχίζουν
να καπνίζουν κ ν’αναδίδουν αναθυμιάσεις, ενώ μέσα σ’αυτές τα μέλη της Οικογένειας κρατώντας την κουλούρα πάνω απ’αυτές, θα τραβήξουν το καθένα το κομμάτι του -την καλή του μοίρα- το οποίο μπορούν να φάνε για να θραφούν, αλλά και να ψάξουν μέσα του να βρουν αν τους έχει πέσει το φλουρί...
σημάδι εξαιρετικής μοίρας• που συνήθως πληρώνεται με αντίστοιχο πόνο...
*Απόσπασμα της Ομιλίας, που έκανε ο Γεώργιος Κακής Κωνσταντινάτος,
Καλλιτεχνικός Διευθυντής Πολιτισμού κ Παιδείας της Κεφαλληνιακής Αδελφότητας Αθηνών, κατόπιν προσκλήσεως από την Αντιπεριφέρεια Κεφαλληνίας – Ιθάκης, να εκπροσωπήσει η Αδελφότητα την Κεφαλονιά
στην γιορτή των Περιφερειών στο Πεδίον του Άρεως στην Αθήνα.